Powiat wadowicki, gmina Brzeźnica
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają XIII w. W 1274 r. na mocy układu pomiędzy księciem krakowskim Bolesławem Wstydliwym, a księciem opolskim Władysławem do dzielnicy opolskiej włączono obszary pomiędzy rzekami Skawą i Skawinką, za wyjątkiem posiadłości Radwanitów. Dobra tego małopolskiego rodu tworzyły tzw. korytarz radwanicki, wbijający się klinem pomiędzy nowe nabytki księcia Władysława. W pobliżu należącej do Radwanitów Brzeźnicy przebiegała odtąd granica między księstwem opolskim (później oświęcimskim) i krakowskim. W Brzeźnicy utworzono komorę celną, z której do 1440 roku dochody czerpali książęta oświęcimscy. Dobra w Brzeźnicy należały do Radwanitów do początku XVI wieku, kiedy to przeszły w ręce Palczowskich herbu Sasowskie. Pod rządami Palczowskich doszło do podziału wioski na dwa majątki: Brzeźnicę Malowaną i Brzeźnicę Radwańską. W XVII w. Stanisław Palczowski wzniósł dwór w Brzeźnicy Malowanej. Majątek ten od pierwszej połowy osiemnastego stulecia do 1828 roku należał do rodziny Czartoryskich, a następnie do 1899 roku do Brandysów. Właściciele Brzeźnicy Radwańskiej często się zmieniali, wchodziła ona między innymi w skład dóbr rodziny Radeckich. W pierwszej połowie XIX w. posiadłość kupiła rodzina Gorczyńskich. W 1899 r. Gorczyńscy odkupili od Brandysów majątek w Brzeźnicy Malowanej i po kilku wiekach ponownie zjednoczyli dobra brzeźnickie. W ich rękach majątek pozostał do początku drugiej wojny światowej. W 1940 r. posiadłość zajęły niemieckie władze okupacyjne. W Polsce Ludowej dobra znacjonalizowano. W 1948 r. dwór przekazano Powiatowemu Związkowi Gminnych Spółdzielni w Wadowicach, a następnie Gminnej Spółdzielni w Brzeźnicy. Powojenni „gospodarze” doprowadzili budynek do ruiny.
Barokowy dwór z XVIII w., murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, potynkowany, parterowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja północna) dziewięcioosiowa, z centralnym pozornym dwukondygnacjowym ryzalitem, zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. Elewacje częściowo boniowane, niektóre otwory okienne z uszatymi obramowaniami. Układ wnętrz dwutraktowy, w latach 50-tych XX wieku we wnętrzach znajdowały się jeszcze oryginalne piece i kominki, prawdopodobnie niezachowane. Wokół dworu park krajobrazowy z połowy XIX w., z licznymi okazami starodrzewu, między innymi siedem drzew uznano za pomniki przyrody. Park otoczony ogrodzeniem, razem z dworem stanowi własność prywatną. Dawną rezydencję można zobaczyć tylko z większej odległości. Budynek w katastrofalnym stanie, nie widać żadnych śladów prac budowlanych.
Zabytki w Brzeźnicy
Do rejestru zabytków wpisano: dwór (11.09.1987 r., pod nr rej.: A-425/87) i park (10.09.1987 r., pod nr rej.: A-516/87).
Informacje praktyczne i dojazd
W Brzeźnicy znajduje się dworzec kolejowy na linii Oświęcim – Kraków Główny, niestety pociągi na tej trasie jeżdżą coraz rzadziej. Z Katowic bardzo trudno dotrzeć komunikacją publiczną do Oświęcimia, dlatego proponuję jechać pociągiem do Krakowa. Ze stolicy Małopolski do Brzeźnicy kursują również busy. Samochodem z Gliwic najprościej jechać cały czas DK 44 przez Tychy, Oświęcim, Zator w kierunku Skawiny. Trasa ta przebiega przez Brzeźnicę, w centrum miejscowości należy skręcić prawo w lokalną drogę do Kopytówki, dawny dwór położony jest po jej prawej stronie. Odległość: w jedną stronę około 90 km. Na miejscu samochód można zostawić przed zamkniętą główną bramą.
Damian Dąbrowski
Listopad 2010 r.
