Powiat bielski, gmina Jasienica
(nazwa niemiecka: Grodzietz, nazwa czeska: Slezský Hradec)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1447 roku po raz pierwszy wzmiankowano kościół w Grodźcu. W szesnastym stuleciu majątek w Grodźcu nabył Maciej Grodecki. Około 1542 roku rozpoczął on budowę renesansowego zamku. Budowa rezydencji została zakończona przez jego syna Henryka Grodeckiego (zm.1587r.) w 1580 roku. W posiadaniu rodziny Grodeckich dobra pozostały do około połowy XVII wieku. Około 1650 roku Grodziec należał do Ermana Marklowskiego, który przebudował zamek. W latach 1663-1666 dobra posiadał Jan z Biedrzychowic. Następnie majątek nabył Karol Jerzy Sobek. Na początku XVIII wieku majątek nabył Ferdynand von Larisch. W latach 1744-1772 włości ponownie trafiły w ręce przedstawicieli rodu Marklowskich. W 1772 Grodziec nabył Leopold Gottlieb baron Kalisch z Kisbirocz. Pozostał właścicielem majątku do 1826 roku. W 1884 roku jego wnuczka Annalora hrabina Zamoyska z domu baronówna Zoblow von Giebelstadt sprzedała posiadłość Franciszkowi von Strzygowskiemu, przemysłowcowi z Białej. W rękach Strzygowskich dobra pozostały do 1927 roku, kiedy wykupił je dr Ernest Habicht, dyrektor departamentu polskiego MSZ. W czasie drugiej wojny światowej majątek został skonfiskowany przez władze niemieckie. W ograbionym zamku mieścił się między innymi szpital polowy. W 1945 roku włości zostały znacjonalizowane. Rezydencję wraz z parkiem i folwarkiem przekazano w zarząd Akademii Umiejętności z Krakowa. Następnie obiekt podlegał Państwowemu Instytutowi Naukowemu Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach i od 1950 roku Instytutowi Zootechniki w Krakowie-Balicach. W 2004 roku zamek nabyła rodzina Bożek. Obecnie zabytek jest własnością prywatną i można go zobaczyć z zewnątrz, z niewielkiej odległości, zza ogrodzenia. Folwark pozostaje w rękach Instytutu Zootechniki – Zakład Doświadczalny Grodziec Śląski Spółka z o.o. Gospodarstwo Grodziec.
Zamek
Pierwotny gotycki zamek został wzniesiony w XIV wieku. Obecny renesansowy ufundowany przez rodzinę Grodeckich pochodzi z lat 1542-1580. Około 1650 roku Erman Marklowski powiększył budynek o trzecią kondygnację. Kolejne przebudowy zamku miały miejsce pod koniec XVII w., około 1760 roku (dobudowano boczne wieże), po 1836 roku (dostawiono południowy taras). Zabytek był remontowany po 1927 roku. Od 2004 roku prowadzone są najnowsze prace restauratorskie.
Zbudowany na niewielkim wzniesieniu zamek murowany z kamienia i cegły, pierwotnie założony na planie prostokąta, obecnie o rozczłonkowanej bryle, urozmaiconej przez siedem kwadratowych wież i dobudówkę do elewacji zachodniej. Rezydencja podpiwniczona, dwu- i trzykondygnacyjna, wieże wyższe czterokondygnacyjne. Budynek nakryty dachami czterospadowym (korpus oraz wieże) i jednospadowym (dobudówka). Fasada (elewacja północna) z centralnym głównym wejściem umieszczonym w kamiennej arkadzie, poprzedzonym schodami i flankowanym przez dwie wieże. W elewacji południowej dodatkowe wejście umieszczone w ganku filarowym, prowadzące na rozległy taras ze schodami do parku. Elewacje skromnie dekorowane detalami architektonicznymi, zachowały wydatny gzyms wieńczący oraz obramienia otworów okiennych, część z nich kamienna, pozostałe wykonane w tynku. Układ wnętrz z centralną sienią, dwutraktowy i dwutraktowy z korytarzem. Piwnice nakryte sklepieniami kolebkowymi, w pozostałych pomieszczeniach sklepienia żaglaste, krzyżowe, kolebkowe z lunetami oraz drewniane belkowe stropy. Zachowana część kamiennych portali oraz fragmenty oryginalnej boazerii.
Na północny-wschód od rezydencji położony jest dziedziniec folwarczny otoczony przez zabudowania gospodarcze i oficynę pochodzącą z XVIII wieku. Od południa do zamku przylega rozległy park, w nim ruiny zamkowej kaplicy św. Doroty (następnie kościół p.w. św. Bartłomieja) oraz pochodząca z połowy XIX wieku kaplica grobowa rodu von Zobel.
Zabytki w Grodźcu
Do rejestru zabytków w Grodźcu wpisano: plebanię przy kościele św. Bartłomieja, ul. Kościelna 12, XVII-XIX w. (nr rej.: 31/60 z 24.02.1960r. oraz A-142/76 z 6.09.1976r.); zespół zamkowy, XVII-XIX w.: zamek, 1542-80r. (nr rej.: R/369/52 z 20.10.1952r. oraz A-141/76 z 6.09.1976r.), park (nr rej.: j. w.), oficynę, 2 poł. XVIII w. (nr rej.: A-143/76 z 6.09.1976r.), kaplicę -ruiny, XV w., 2 poł. XVI w. (nr rej.: R/417/53 z 27.07.1953r.), mostek kamienny w parku, XVIII w. (nr rej.: A-546/88 z 29.04.1988r.).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Grodźca zapewniają autokary prywatnych przewoźników (PK TRANSKOM Sp. z o. o. Skoczów, Linea Trans) kursujące m.in. z Bielska-Białej, Cieszyna, Skoczowa i Wisły. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Bielsko-Białą. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A1 w kierunku Ostrawy do węzła Żory, następnie trasami DK935 i DK81 w kierunku Wisły. W Skoczowie najlepiej z DK81 skręcić w lewo w ulicę Bielską prowadzącą przez Pogórze do Grodźca. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 70km. Rezydencja z parkiem i folwarkiem znajduje się w północnej części Grodźca, w pobliżu trasy S1. Adres: ulica Dworska. Samochód można zostawić na poboczu drogi przy zabudowaniach gospodarczych, bądź zaparkować przy kościele (ul. Kościelna) w większej odległości od zamku.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2015 r.
