Powiat ząbkowicki, gmina Stoszowice
(nazwa niemiecka: Lampersdorf, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana w 1397r. jako Lamprechtdorff. W latach 1460 -1665 Grodziszcze było własnością przedstawicieli rodu von Pogrell. Z czasem miejscowość została podzielona na dwie części: górną i dolną. Do 1680r. właścicielką Dolnego Grodziszcza była Pani Barbara von Schellendorf, z domu von Degenheim. W tym czasie Grodziszcze Górne należało do braci von Nimptsch. W 1680r. Sigismund von Nimptsch wykupił posiadłość w Dolnym Grodziszczu. Odtąd obydwa majątki miały tych samych właścicieli. W 1743r. rodzina von Nimptsch sprzedała dobra Georgowi von Vippach und Marg, od którego w 1763r. nabył je Gottlob von Thielau. W 1780r. po śmierci Gottloba von Thielau Grodziszcze odziedziczył jego syn Carl von Thielau. Pozostał on właścicielem majątku co najmniej do 1806r. Następnie włości w 1822r. w spadku otrzymał wnuk Gottloba, Johann Sigismund Friedrich von Thielau, wzmiankowany w dokumentach z lat 1823-1876. W 1886r. właścicielem majątku w Grodziszczu był już Erich von Thielau. W tym czasie dobra liczyły 1271ha, w tym 198ha pól uprawnych, 53ha łąk, 1004ha lasów, 2ha stawów, 14ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894r. posiadłość odziedziczyły Helene i Jenny von Thielau, w imieniu których folwarkiem zarządzał inspektor Anders. Dobra należały do Helene i Jenny von Thielau przynajmniej do 1902r. W latach 1905-1912 jako jedyna ich właścicielka wymieniana była Jenny. Za jej rządów włości zostały powiększone. W 1909r. ich powierzchnia wynosiła 1335ha, w tym 243ha pól uprawnych, 66ha łąk, 1014ha lasów, 4ha stawów, 2ha parku, 1ha ogrodu, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Administratora Andersa zastąpił inspektor Hans Materne. Przed 1917r. posiadłość otrzymała w spadku baronowa Maria von Gaudy, z domu von Prittwitz und Gaffron. Pełnomocnikiem był jej mąż baron Dr Friedrich von Gaudy. W 1921r. majątek liczył 1379ha, w tym 230ha pól uprawnych, 55ha łąk, 1040ha lasów, 4ha stawów, 2ha parku, 8ha ogrodu, 40ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem w dalszym ciągu zarządzał inspektor Hans Materne. Dopiero około 1926r. zastąpił go inspektor Wilhelm Schmidt. Baronowa Maria von Gaudy jako właścicielka dóbr pojawiała się po raz ostatni w książce adresowej z 1930r. W tym czasie pieczę nad folwarkiem sprawował inspektor major Kurt von Chappuis. Przed 1937r. majątek odziedziczyli: Pani Frieda von Chappuis, z domu baronówna von Gaudy i baron Franz von Gaudy. Folwark dzierżawił Fritz Römer. Po śmierci Marii von Gaudy gospodarstwo znacznie podupadło. W 1937r. majątek liczył tylko 817,3ha, w tym 150,5ha pól uprawnych, 17,5ha łąk, 32,5ha pastwisk, 603,3ha lasów, 2ha stawów, 2,5ha parku, 1ha ogrodu, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Pałac i folwark znalazły się w gestii miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Następnie podlegały Stacji Hodowli Roślin Kombinatu Rolnego w Rudnicy. W rezultacie działań tych „gospodarzy” pałac który przetrwał drugą wojnę światową bez zniszczeń w latach siedemdziesiątych XX wieku był już ruiną. Z czasem właścicielem obiektu został Urząd Gminy w Stoszowicach. Nie zmieniło to jednak losu pałacu. Do dzisiaj dawna rezydencja rodu von Thielau pozostaje ruiną.
Pałac
Pierwotnie renesansowy dwór wzniesiony w XVII wieku przez przedstawicieli rodu von Pogrell. Rozbudowany na barokowy pałac w drugiej połowie osiemnastego stulecia przez rodzinę von Thielau. Wielokrotnie przebudowywany. Na początku XX w. odnowiony i powiększony. Budynek murowany z kamienia i cegły, założony na planie podkowy, z niewielkim dziedzińcem otwartym na teren folwarku (pierwotnie na rzucie litery „L”). Skrzydła pałacu były częściowo podpiwniczone, dwukondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, nakrywały je dachy trzy- i czterospadowe z powiekami. Obecnie z pałacu pozostały przede wszystkim mury obwodowe oraz część ścian działowych. W pomieszczeniach przyziemia zachowane fragmenty pierwotnych sklepień i późniejszych stropów odcinkowych. Obiekt w stanie ruiny, niezabezpieczony, poważnie zagrożony dalszą degradacją.
Zabytki w Grodziszczu
Do rejestru zabytków w Grodziszczu wpisano kościół filialny p.w. MB Częstochowskiej (8.10.1966r., nr rej.: 1838) oraz park pałacowy (18.09.1981r., nr rej.: 854/WŁ). Do rejestru nie wpisano niestety zrujnowanego pałacu, a jak pokazuje przykład pobliskiego Kozińca, brak opieki konserwatorskiej bardzo ułatwia wyburzenie budynku.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Grodziszcza nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina, a dalej DK39 do Łagiewnik i DK384 przez Dzierżoniów do Bielawy. Z Bielawy najlepiej wyjechać ul. Ostroszowicką prowadzącą do Grodziszcza przez Józefówek i Ostroszowice. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km. Park z ruinami rezydencji znajduje się na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku, tuż obok ruin pałacu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
