Powiat kłodzki, gmina Bystrzyca Kłodzka
(nazwa niemiecka: przed 1670 r. Arnsdorf, później Grafenort, Kreis Habelschwerdt)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsze informacje o miejscowości i kościele pochodzą z XIV w. W 1341 r. Konrad Mosch von Bittendorf przekazał Gorzanów swojemu bratu Jerzemu. Moschowie należeli do znanych śląskich rodów, wywodzili się z księstwa nyskiego bądź hrabstwa kłodzkiego. Kolejnymi właścicielami Gorzanowa zostali Piotr (1390 r.) i Tomasz (1383 r.), synowie Jerzego Moscha (zm. po 1373). Na przełomie XIV i XV w. Moschowie byli również dziedzicznymi wójtami Bystrzycy Kłodzkiej. Miejscowość do 1624 r. składała się z trzech dóbr rycerskich: Moschen, Ratschen i związanego z zamkiem. Zamek w Gorzanowie zbudowano w XIV w., został uszkodzony w czasie wojen husyckich i ostatecznie opuszczony w 1470 r. W 1805 r. ruiny rozebrano i w ich miejscu utworzono ogrody. Obecny pałac ufundował między 1544 a 1570 r. Heinrich von Ratschin. W czasie wojny trzydziestoletniej dobra rodów Moschen i Ratschin zostały skonfiskowane, a następnie sprzedane Arbogastowi von Annaberg. Annaberg w latach 20-tych XVII w. rozbudował rezydencję w Gorzanowie. W 1651 r. jego córka Maria Maksymiliana von Annaberg wniosła posiadłość w wianie Johannowi Friedrichowi von Herberstein. W latach 1653-57 nowy właściciel przebudował budynek w stylu barokowym. Prace prowadził praski warsztat architektoniczny kierowany przez Carlo Lurago, w Gorzanowie działali miedzy innymi sztukator Domenico Rossi i murarz Lorenzo Nicella. Herbersteinowie pozostali właścicielami majątku do 1930 r., kiedy to sprzedali założenie pałacowo – parkowe gminie Bystrzyca Kłodzka.
Pałac w Gorzanowie – stan luty 2010 roku
Rezydencja nie ucierpiała w czasie działań wojennych w 1945 r. Po drugiej wojnie światowej urządzono w niej mieszkania. Pomimo prac zabezpieczających prowadzonych w latach 1961-63 stan techniczny budynku ulegał stałemu pogorszeniu. W latach 90-tych XX w. obiekt został sprzedany. Prywatny właściciel zabezpieczył budynek przed wejściem, nie rozpoczął jednak żadnych prac budowlanych, w rezultacie pałac powoli zmienia się w trudną do odbudowania ruinę.
Stan rezydencji w lipcu 2011r.
Pałac i kościół w Gorzanowie w kwietniu 2012 roku
W drugiej połowie 2012 roku właścicielem pałacu została Fundacja Pałac Gorzanów. W kolejnych miesiącach rozpoczęto prace zabezpieczające w najbardziej zagrożonych pomieszczeniach rezydencji. W latach 2012-2017 w wielu miejscach zabezpieczono mury, naprawiono stropy, wymieniono fragmenty dachu, założono okna, odnowiono i zabezpieczono malowidła.
Na bieżąco można śledzić informacje na temat renowacji zespołu pałacowo-parkowego w Gorzanowie na stronie Fundacji:
https://pl-pl.facebook.com/FundacjaPalacGorzanow/
Pałac z zewnątrz – listopad 2014 roku
Renesansowy pałac w Gorzanowie, przebudowany w stylu barokowym to wieloskrzydłowe założenie rozbudowane wokół trzech dziedzińców. Środkową część pałacu tworzą cztery skrzydła wzniesione wokół wewnętrznego dziedzińca. Od strony północnej kolejny dziedziniec tworzą dwa skrzydła i mur kurtynowy z bramą ozdobioną figurą św. Jerzego. Od południa trzy skrzydła obejmują kolejny dziedziniec zamknięty murem kurtynowym. Najstarszą częścią pałacu jest skrzydło wschodnie centralnej części budowli. Trzykondygnacjowe, jedenastoosiowe, nakryte dachem siodłowym z wysokimi renesansowymi szczytami i centralnie umieszczoną wieżą, wtopioną w budynek, w niższych kondygnacjach czworoboczną, wyżej ośmioboczną. Na wysokości trzeciej kondygnacji od strony dziedzińca znajduje się barokowa loggia. Skrzydła boczne zamykające centralny dziedziniec są niższe, dwukondygnacjowe, w północnym i południowym znajdują się sklepione sienie przejazdowe, umożliwiające komunikację między dziedzińcami. Elewacje ozdabia dekoracja sgraffitowa o motywach geometrycznych i wici roślinnej i prostokątne obramowania otworów okiennych. Wnętrza budynku w znacznym stopniu zdewastowane, dekoracja sztukatorska sufitów i malarska drewnianych stropów belkowych zachowana fragmentarycznie.
Wnętrza pałacu w listopadzie 2014 roku
Pałac w Gorzanowie otacza zaniedbany, rozległy (6,67 ha) park założony w XVIII w. w formie barokowego ogrodu, przekształcony później w park krajobrazowy. Na terenie parku znajduje się kolisty pawilon tzw. Nympheum, zbudowany w latach 1653-57 przez Carla Lurago. Jego wnętrza zdobiła bogata dekoracja sztukatorska, z której do dziś niewiele pozostało.
Zespół pałacowy w Gorzanowie można zobaczyć tylko z zewnątrz, park otaczający pałac nie jest ogrodzony i można po nim swobodnie spacerować. Do rejestru zabytków sztuki wpisano: pałac (jako zamek) 03.06.1957, nr rej.: 458, park 31.05.1950 r., nr rej.: 174, zabudowania gospodarcze 17.12.1958 r., nr rej.: 435. Dnia 10.09.1984 r. wpisano do rejestru osobno poszczególne części pałacu: ścianę kurtynową południową (nr rej.: 1028/WŁ), ścianę kurtynową północną (nr rej.: 1033/WŁ), ścianę kurtynową zachodnią (nr rej.: 214/1030/WŁ), oficynę mieszkalno – gospodarczą (nr rej.: 1029/WŁ), oficynę – ul. Podzamcze 7/8(nr rej.: 1027/WŁ), oficynę – browar – ul. Podzamcze 12 (nr rej.: 215/1032/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną z Górnego Śląska do Gorzanowa jest możliwy, ale niestety trwa bardzo długo. Najpierw należy dotrzeć pociągiem z Katowic lub Gliwic do Wrocławia, gdzie najlepiej przesiąść się do pociągu do Międzylesia, zatrzymującego się na dworcu w Gorzanowie. W dni robocze z Wrocławia do Międzylesia kursuje jedenaście pociągów. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, a następnie DK 46 do Kłodzka. Z Kłodzka najkorzystniej wyjechać DK 33 w kierunku Międzylesia. W miejscowości Mielnik należy skręcić z tej trasy w prawo w lokalną drogę do Gorzanowa. Odległość: w jedną stronę około 190 km. Na miejscu samochód można zaparkować na niewielkim placu w centrum miejscowości, bardzo blisko zespołu pałacowo – parkowego.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2010 r., zdjęcia luty 2010r., aktualizacja zdjęć lipiec 2011r., kwiecień 2012r., listopad 2014r., zmiana tekstu styczeń 2018r.