Powiat średzki, gmina Środa Śląska
(nazwa niemiecka Falkenhain, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Jastrzębcach
Do rejestru zabytków w Jastrzębcach został wpisany dwór obronny, 1561r., 1 połowa XIX w., nr rej.: 320/A/04 z 19.07.2004r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu dworskiego: spichlerz (obecnie magazyn), owczarnia (obecnie chlew), stodoła, owczarnia/obora, budynek mieszkalno-gospodarczy (ruina), fosa i ogród warzywny.
Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1239 roku jako Valcanagy. Majątek w Jastrzębcach w XVI – XVII wieku należał do rodziny von Sommerfeld, następnie od 1691r. do 1841r. do rodu von Schweinitz. W 1841r. posiadłość nabył Johann Friedrich Lösch. Cztery lata później dobra były w rękach jego spadkobierców. Rodzina Lösch utrzymała majątek w Jastrzębcach do 1945 roku. W 1863r. Conrad Heinrich Lösch (ur.1829r., zm.1886r.) ze Szczepanowa Górnego i Jastrzębiec otrzymał pruski tytuł szlachecki. Kolejnym właścicielem włości został jego syn Heinrich. W 1937 roku posiadłość należała do dr prawa Heinricha von Lösch (ur. 1873r., zm.1947r.), mieszkającego w Szczepanowie. Majątek w Jastrzębcach miał powierzchnię 607,1ha, w tym 357ha pól uprawnych, 34ha łąk i pastwisk, 206,2ha lasów, 0,3ha stawów rybnych, 1,6ha ogrodu, 8ha dróg, grobli, dziedzińców gospodarczych i innych użytków. W Jastrzębcach zapewne przebywał zarządca folwarku.
Renesansowy dwór obronny otoczony fosą został ufundowany przed 1565r. przez radcę cesarskiego Ernsta von Sommerfeld. Rezydencję rozbudowano w połowie XIX wieku dodając skrzydła boczne i poszerzając korpus. Kolejne przekształcenia miały miejsce pod koniec XIX wieku i w drugiej połowie XX wieku. Drugą wojnę światową zabytek przetrwał bez szwanku. Po 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Folwark wraz z dworem przez kilkadziesiąt lat był zarządzany przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. W siedzibie szlacheckiej o szesnastowiecznym rodowodzie urządzono biura i mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Co wydaje się nieprawdopodobne oceniając obecny stan budynku w 1995 roku przeprowadzono ostatni remont obiektu. W następnych dekadach zabytek powoli umierał pod zarządem kolejnych rządowych agend (AWRSP, potem ANR). W 2008r. budynek był już opuszczony. Ostatecznie dwór nabył prywatny inwestor. W 2019 roku prowadzono prace budowlane, m.in. ze współczesnych materiałów od nowa wznoszono skrzydło wschodnie. Na południe od dworu zabudowania gospodarcze wzniesione wokół dwóch dziedzińców. Zabudowania przy północnym dziedzińcu w większości zrujnowane, z uszkodzonymi dachami. W bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji pozostałości fosy i niewielkiego ogrodu.
Stan dworu w kwietniu 2018 roku
Renesansowy dwór murowany z kamienia i cegły, o skrzydłach bocznych z XIX wieku wzniesionych w konstrukcji szachulcowej. Budynek założony na planie podkowy. Niewielki dziedziniec między skrzydłami zamykał mur. Dwór częściowo podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem. Główne wejście umieszczone asymetrycznie w korpusie. Elewacje uproszczone, pozbawione ozdobnych detali architektonicznych. Dachy cztero- i trzyspadowe. Wnętrza przekształcone. W piwnicach i części pomieszczeń korpusu sklepienia kolebkowe, w reszcie budynku płaskie stropy. W partii renesansowej zamurowany portal i ślad po tablicy fundacyjnej z datą i nazwiskiem Ernsta von Sommerfeld. Obecnie tablica znajduje się w Muzeum Regionalnym w Środzie Śląskiej.
Odbudowywana rezydencja w 2020 roku
Jastrzębce położone są około 4 kilometrów na północny-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego dojazd lokalną drogą (ulica Żytnia). Zespół dworski znajduje się we wschodniej części Jastrzębiec, zabudowania gospodarcze wznoszą się po obydwu stronach głównej drogi. Sam dwór położony jest na północ od folwarku.
Damian Dąbrowski,
Maj 2020r.