Powiat lubiński, gmina Ścinawa
(nazwa niemiecka Jürtsch, Kreis Steinau, od 1932 r. Kreis Wohlau)
Zabytki w Jurczu
Na terenie wsi Jurcz do rejestru zabytków wpisano kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa - dawniej świątynia ewangelicka – decyzja nr 1964/1767 z dnia 11 lipca 1966 roku. Ochroną konserwatorską objęty jest również cmentarz przykościelny. Kolejnym obiektem wpisanym do rejestru zabytków jest park w Jurczu, stanowiący pozostałość dawnego zespołu pałacowo-parkowego, wpisany decyzją nr 2925/661/L z dnia 27 grudnia 1983 roku. Ochrona konserwatorska parku w teorii obejmuje historyczny układ przestrzenny, kompozycję krajobrazową oraz zachowaną zieleń wysoką. W rzeczywistości park jest mocno zaniedbany.
Historia wsi Jurcz sięga średniowiecza, a najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1313 roku, kiedy występuje ona pod nazwą Gurtz. W kolejnych wiekach nazwa wsi ulegała licznym zmianom, pojawiając się w źródłach jako Jorcz, Gortsch, Jurtz, Jertsch czy Juertsch. W 1313 r. książęta Henryk IV Wierny i Jan ścinawski zwolnili swego marszałka Konrada Hacke z wszelkich ciężarów i posług z dóbr Zaborów i Jurcz. Do końca XIV wieku obydwie wioski tworzyły jedną majętność. W 1399 r. Mikołaj Hacke, zapewne potomek Konrada, sprzedał włości Ottonowi Kaufman, plebanowi w Dziewinie. W 1530 r. książę Fryderyk II legnicki potwierdził prawa Kaspra Schliwitza z Wielowsi do wsi Jurcz. W 1535 r. Kasper Schliwitz sprzedał majątek Erazmowi Schlichting z Niemstowa. W rękach rodu Schlichting z pobliskiej Wielowsi włości pozostały do końca XVI wieku. Kilka płyt grobowych przedstawicieli rodziny znajduje się do dziś w kościele w Jurczu. Pochowano w nim m.in. Asmanna von Schlichting (zm. 1542 r.) oraz Elisabeth (zm. 1575 r.), córkę Christopha von Schlichting. Po wygaśnięciu tej linii rodziny dobra przeszły w ręce von Dombrowskiego, a następnie rodu von Zawadzky. W kolejnych wiekach właściciele włości często się zmieniali. W XVIII wieku wieś należała do jezuitów. Następnie po kasacie zakonu w 1787 r. została przejęta przez państwo. Jeszcze w 1830 r. majątek wchodził w skład królewskiej domeny. W 1845 r. należał już do rodziny Krause. W tym czasie w Jurczu wzmiankowano pańską siedzibę. W 1886 r. właścicielem majątku był Otto Baler. W 1926 r. włości należały do porucznika w stanie spoczynku Willego Göttlinga. Od 1935 r. ostatnim przedwojennym właścicielem dóbr rycerskich był dr Kuhlo, notariusz ze Szczecina, w imieniu którego zarządzał administrator Karl Kiep. Był to całkiem spory majątek, który jeszcze w 1937 r. liczył 574 ha, w tym 392,5 ha pól uprawnych, 25 ha łąk, 2,25 ha pastwisk, 7,5 ha wód, 133 ha lasu, 4,5 ha parku, 2 ha ogrodu, 7,25 ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała gorzelnia. Po drugiej wojnie światowej włości zostały znacjonalizowane. Dawny majątek przekazano w zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jeszcze w latach 80. XX wieku folwark funkcjonował jako Obiekt Jurcz, część PGR Ścinawa, Zakładu Grzybów. Nie znane są losy rezydencji w czasach Polski Ludowej. Pałac nie był zapewne użytkowany. Ponoć został spalony po 1945 roku. Ruiny przez wiele lat rozbierano. Ze skromnej siedziby pozostało niewielkie gruzowisko oraz park z XVIII wieku. Zabudowania pofolwarczne przetrwały dłużej, rozebrano je pomiędzy 2010 a 2014 rokiem.
Pałac w I połowie XX wieku, przed przebudową
Źródło: https://polska-org.pl/772000,foto.html?idEntity=528271 (dostęp: 24.12.2025 r.)
Na północno-wschodnim krańcu wsi znajdował się pałac i folwark założony na planie nieregularnego, wydłużonego czworoboku oraz niewielki staw. Już w XVI wieku w Jurczu istniała siedziba rycerska. Siedziby tej jednak raczej nie należy wiązać z pałacem istniejącym do drugiej połowy XX wieku. W dokumentach z 1787 i 1830 roku w Jurczu wzmiankowano jedynie folwark. Informacja o siedzibie pańskiej pochodzi dopiero z 1845 r. Nowy pałac w Jurczu usytuowany był w narożniku dziedzińca folwarcznego i stanowił centralny element całego założenia. Był to niewielki parterowy budynek, nakryty dachem dwuspadowym. Po przebudowie z I połowy XX wieku główne wejście znajdowało się w piętrowym centralnym ryzalicie poprzedzonym gankiem kolumnowym podtrzymującym balkon. Ryzalit wieńczył trójkątny przyczółek. Elementami zdobiącymi elewacje pałacu były również wydatny gzyms wieńczący oraz opaski wokół okien i nadokienniki.
Pałac w I połowie XX wieku, po przebudowie
Źródło: https://polska-org.pl/967522,foto.html?idEntity=528271 (dostęp: 24.12.2025 r.)
Pałac otaczały zabudowania gospodarcze oraz tereny ogrodowe i parkowe. Od północy i wschodu obszar majątku ograniczał wał ziemny, prawdopodobnie usypany pod koniec XVIII wieku, być może w odpowiedzi na powódź z 1785 roku, która poważnie uszkodziła zabudowania. Wzdłuż wału prowadziła droga obsadzona pierwotnie rzędami dębów, z których do dzisiaj zachował się jedynie pojedynczy egzemplarz. W drugiej połowie XIX wieku założenie zyskało charakter krajobrazowy; w jego obrębie powstały dwa stawy, obecnie już nieistniejące, a część terenu została zagospodarowana jako sad, który po zachodniej stronie dawnego folwarku zachował swoje pierwotne przeznaczenie do dziś.
Obecnie z całego majątku został zachowany układ przestrzenny, fragmenty zieleni parkowej, wały ziemne oraz relikty zabudowy, być może są to pozostałości piwnic pałacu.
Jurcz położone jest około 23 kilometry na południowy wschód od Lubina. Z miasta powiatowego dojazd DK36 do Prochowic i dalej DW292 w stronę Ścinawy. Ta ostatnia trasa prowadzi przez Jurcz. Zespół pałacowo-folwarczny znajdował się na wschód od wspomnianej trasy. Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.31974840186192, 16.409488581842403
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2025 r.
