Powiat brzeski, gmina Olszanka
(nazwa niemiecka: Johnsdorf, Kreis Brieg)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1409 r.
Właściciele majątku:
Z Janowa prawdopodobnie pochodzili rycerze wzmiankowani w dokumentach księstwa brzeskiego: Bernard von Jonsdorf (1435 r.) oraz Gumprecht i Kaske von Jonsdorf (1443 r.). Następnie miejscowość należała do rodziny von Danwitz, według niektórych historyków bocznej linii Stwolińskich herbu Świnka. W dokumentach z lat 1448-1453 występuje przedstawiciel rodu Danwitz, Czasek (Czesław) z Janowa. Kolejny znany członek tej rodziny, Baltazar Danwitz z Janowa, w latach 1480-1527 był starostą księstwa brzeskiego. Praktycznie nic nie wiemy o następnym przedstawicielu rodziny, Kasprze von Dannwitz, właścicielu Janowa i Gierszowic, małżonku Anny (zm. po 1562 r.), córce Wacława von Oppersdorff z Gaci. W posiadaniu Dannwitzów Janów pozostał do połowy XVII w. kiedy to przeszedł w ręce Zygmunta barona von Lignitz (1632-1664), syna księcia legnicko-brzeskiego Jana Chrystiana (zm. 1639 r.) i Anny Jadwigi von Sitsch. Po śmierci Zygmunta, majątek odziedziczył jego brat, hrabia August von Lignitz (zm. 1677 r.). W 1682 r. posiadłość wraz z karczmą i prawem wyszynku nabył Jan Giersberg (1603-1692). W rękach rodziny Giersberg karczma i niewielka część majątku pozostała aż do 1906 roku. Od połowy XVIII w. większość dóbr w Janowie posiadał Karol Fryderyk Wilhelm von Korkwitz (1738-1809) z Komorowic koło Ziębic. Z małżeństwa z Joanną Chrystianą von Koschembar (1744-1816) ze Skorkowa pozostawił kilkoro dzieci, które zapewne odziedziczyły majątek. Następnie właścicielami dóbr w Janowie były rodziny von Tschirski, Geppert, von Pfeil z Krzyżowic. Pod koniec XIX w. (od 1886 r.) majątek należał do Albrechta Winklera. Na początku XX w. posiadłość liczącą 158,5 ha zakupił brzeski fabrykant Otto Moll. Z ksiąg adresowych wynika, że był on właścicielem majątku co najmniej do 1926 r. Dobra w rękach jego dziedziców pozostały do 1945 r. Z księgi adresowej z 1930 r. wynika, że ich powierzchnia wzrosła do 163,53 ha. Po drugiej wojnie światowej majątek został znacjonalizowany i przekazany Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W rezydencji urządzono biura, mieszkania oraz stołówkę i klub ze świetlicą. Obecnie pałac wraz z parkiem stanowi własność prywatną, można zobaczyć go z zewnątrz, zza ogrodzenia. Dawny folwark należy go Agencji Nieruchomości Rolnych.
Pałac
Początki pałacu w Janowie sięgają XVIII w., kiedy to w miejscowości wzniesiono niewielki dwór. Rezydencja była przebudowywana w XIX w., a obecny kształt uzyskała w wyniku rozbudowy przeprowadzonej przez rodzinę Moll w latach 1904-1913. Eklektyczny pałac, o cechach neobarokowych i klasycystycznych, murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z licznymi wystawkami, szczytami i lukarnami, wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja południowa) dziewięcioosiowa, z częścią środkową zaakcentowaną wydatną wystawką, zamkniętą trójkątnym przyczółkiem. W elewacji tylnej dwa wydatne ryzality z przybudówkami oraz loggia. Przy bocznej elewacji wschodniej wydatna ośmioboczna wieża, prawdziwa dominanta obiektu. Elewacje zachowały fragmenty neobarokowych i neoklasycystycznych detali oraz okna w prostych obramowaniach. Układ wnętrz przekształcony, trzytraktowy. Obecnie w pałacu trwają prace remontowe i znaczna część tynków została zrzucona. Pałac otacza niewielki park krajobrazowy (1,5 ha) z licznymi okazami starodrzewu. Pod koniec XX w. w parku przeprowadzono prace pielęgnacyjne. Od głównej ulicy park jest ogrodzony murem z ośmioboczną altanką w północno-wschodnim narożniku i neobarokowym budynkiem bramnym od strony północnej. Wśród budynków dawnego folwarku warto zwrócić uwagę na osiemnastowieczny spichlerz oraz wozownię i stajnię koni wyjazdowych.
Zabytki w Janowie
Do rejestru zabytków w Janowie wpisano zespół pałacowy: pałac (dec. dwór, 1.10.1987 r., nr rej.: 2176/87), park (1.10.1983 r., nr rej.: 84/83), czworak (9.08.1966 r., nr rej.: 1489/66), spichrz (9.08.1966 r., nr rej.: 1490/66).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Janowa zapewniają autobusy PKS z Brzegu, niestety nie kursują one zbyt często (trzy kursy tylko w dni robocze). Do samego Brzegu można bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK 401 w stronę Brzegu. W miejscowości Krzyżowice z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w DK 462 prowadzącą przez Olszankę i Pogorzelę do Janowa. Pałac znajduje się w centralnej części miejscowości, po prawej stronie drogi. Odległość: w jedną stronę około 130 km. Samochód trzeba zostawić na poboczu drogi.
Damian Dąbrowski,
Luty 2011 r.
