(nazwa polska: Jawornik, nazwa niemiecka: Jauernigk)
Kraj ołomuniecki
Rys historyczny i stan obecny:
Początki dziejów Jawornika sięgają XIII w. Miejscowość po raz pierwszy pojawia się w źródłach historycznych z 1266 r. Zamek na wzgórzu górującym nad miastem został wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. Gród początkowo należał do Piastów świdnickich, którzy w 1348 r. odstąpili go biskupom wrocławskim. W rękach biskupów Wrocławia, z niewielkimi przerwami, pozostał do 1945 r. Średniowieczny zamek składał się z trzech części, z wjazdem od południa prowadzącym na podzamcze. W tej części warowni znajdowała się okrągła wieża. Zamek posiadał jeszcze dwie wieże obronne. Najlepiej zabezpieczony fragment zamku to jego część zachodnia, umieszczona na wysokiej skale. Twierdza w Jaworniku w czasie wojen husyckich w 1428 r. została zajęta przez oddział taborytów. Cztery lata później odkupił ją od nich biskup wrocławski Konrad, który następnie kazał zburzyć warownię. Z informacji z 1464 r. wynika, że zamek nie był całkowitą ruiną. Prawdziwą odbudowę, w stylu renesansowym rozpoczął na początku XVI w. biskup Jan Roth. Po tej odbudowie, dokończonej w 1509 r. przez biskupa Jana Thurzo, twierdza została nazwana Jansky Vrch. (Johannisberg). Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1610-17, w czasach gdy biskupem Wrocławia był arcyksiążę Karol. W tym czasie w związku z rozwojem broni strzeleckiej spadło znaczenie dawnych umocnień. Dlatego też obniżono i przebudowano główną wieżę obronną, wzniesiono za to wieżę zegarową i nowe skrzydła mieszkalne. W zamku w Jaworniku rezydowali burgrabiowie biskupów wrocławskich, byli nimi między innymi: Krzysztof Bawor (XVI w.), Jan Beer i Jan Filip Duchze (XVII w.), Franciszek Fryderyk von Hundt i August Otto von Post (XVIII w.). W czasie wojny trzydziestoletniej w 1639 r. Jansky Vrch został zajęty przez wojska szwedzkie. Dwa lata później przejęły go oddziały cesarskie, ponownie wyparte z zamku przez Szwedów w 1647 r. Zamek najprawdopodobniej nie został poważnie uszkodzony w działaniach wojennych, ponieważ już w 1650 r. przebywał w nim biskup Karol Ferdynand Waza. Jansky Vrch tracił coraz bardziej na znaczeniu obronnym i w 1666 r. generał Montecuccioli postanowił go zburzyć. Na szczęście zarządzenie to nie zostało zrealizowane, a zamek wykorzystywano głównie jako rezydencję. W czasie wojny o sukcesję austriacką w 1741 r. w zamku obradowała komisja austriacko-pruska, debatująca nad nowym przebiegiem granicy. Podczas wojny siedmioletniej (1756-63) pomimo działań zbrojnych zamek nie ucierpiał. Dobre lata dla zamku nastały w 1767 r., kiedy to zamieszkał w nim biskup Gotthard Filip Schaffgotsch (zm 1795). Jansky Vrch przebudowano, zmieniając go w barokową rezydencję. Rozebrano średniowieczną wieżę obronną, a w jej miejscu wzniesiono salę koncertową, wokół zamku założono ozdobne ogrody. Biskup Schaffgotsch zmuszony do opuszczenia Wrocławia przez władze pruskie, przyjmował w swej rezydencji w Jaworniku wielu znamienitych gości, by umilić im pobyt zatrudnił między innymi licznych muzyków, w tym kompozytora, skrzypka i dyrygenta Karola Dittersa, który podczas prawie trzydziestoletniego pobytu w Jaworniku skomponował około czterdziestu oper komicznych. Kolejny biskup wrocławski, Józef Kristian Hohenlohe-Waldenburg-Bartenstein, kontynuował w zamku prace budowlane poprzednika. Zostały one zakończone w 1801 r., kiedy to budynek uzyskał istniejący do dziś wygląd. Za jego czasów przebudowano dziedziniec dolny i zewnętrzny, wzniesiono budynki gospodarcze i mieszkalne dla służby, rozbudowano tarasy i ogrody oraz założono na południe od zamku park krajobrazowy. Park ten został powiększony w połowie XIX w. Zamek w tym czasie pełnił funkcję letniej rezydencji biskupów wrocławskich. Wśród jego gości w latach 1856 i 1857 był między innymi znany poeta romantyczny Józef von Eichendorff. Posiadłość należała do majątku diecezji wrocławskiej do końca drugiej wojny światowej. W 1945 r. w zamku w Jaworniku zmarł arcybiskup wrocławski Adolf Bertram. Po wojnie zabytkiem zarządzała czeska administracja kościelna, a w 1959 r. został on wydzierżawiony przez państwo. Zamek został ostatecznie upaństwowiony w 1984 r., po przeprowadzeniu majątkowego wyrównania pomiędzy czeskim i polskim Kościołem katolickim. Obecnie w zamku znajduje się muzeum. Obiekt można zwiedzać z przewodnikiem, korzystając z dwóch wyznaczonych tras turystycznych.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Javornika można dojechać pociągiem z Jesenika oraz autobusami z Jesenika, Vidnavy i Bilej Vody. Niestety miejscowości te nie posiadają połączeń komunikacyjnych z Polską. W tej sytuacji chyba najlepszym rozwiązaniem jest dojazd autobusem do Paczkowa i piesza wycieczka do Javornika (8km w jedną stronę). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK 46 w stronę Kłodzka, w Paczkowie z tej trasy trzeba skręcić w lewo w DK 382 prowadzącą do granicy polsko – czeskiej. W Czechach DK 60 prowadzi prosto do Javornika. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 150 km. Na miejscu samochód najlepiej zostawić w centrum miasta, u podnóża zamkowego wzgórza.
Damian Dąbrowski
Maj 2010 r.
