Powiat dzierżoniowski, gmina Łagiewniki
(nazwa niemiecka: Kuchendorf, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano w 1373 roku jako Kuchendorff. W 1830 roku właścicielem majątku w Kucharach był Pan Dreyer. W miejscowości wzmiankowano pański dom, folwark, młyn i 20 domów. Kuchary liczyły 156 mieszkańców, w tym 38 katolików. W 1845 roku posiadłość w dalszym ciągu pozostawała w rękach pana Dreyera. Liczba mieszkańców wioski wzrosła do 165, w tym 58 wyznania katolickiego. W Kucharach znajdował się dwór, folwark, młyn wodny, browar, gorzelnia oraz 20 domostw. Na folwarku hodowano m.in. 592 sztuki owiec. W 1856 i 1861 roku właścicielem majątku w Kucharach był Pan Preu. Przed 1866 rokiem dobra nabył hrabia von Oriola. W 1872 roku włości należały do wdowy po nim Sophie hrabiny von Oriola, z domu hrabiny zur Lippe-Weissenfeld. Według księgi adresowej z 1886 roku hrabina Sophie von Oriola, z domu zur Lippe-Weissenfeld pozostawała właścicielką majątku, który liczył 206ha, w tym 170ha pól uprawnych, 19ha łąk, 13ha lasów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 18 koni, 63 sztuki bydła, w tym 33 krowy, 500 owiec i 37 świń. Przed 1894 rokiem dobra rycerskie Kuchary zakupił Ferdinand Weinschenk. Powierzchnia włości wynosiła 229ha, m.in.: 184ha pól uprawnych, 23ha łąk, 13ha lasów, 9ha stawów, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. W kolejnych latach właścicielem majątku został Philipp Dierig, a w 1902 roku posiadłość należała już do jego spadkobierców, od których przed 1905 rokiem odkupił ją Günther baron von Zedlitz und Leipe. W 1937 roku właścicielami dóbr byli spadkobiercy Günthera barona von Zedlitz und Leipe. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił dr Wolfgang Ziernberg. Powierzchnia majątku wynosiła 258,85ha, w tym 179,38ha pól uprawnych, 20,5ha łąk, 8,5ha pastwisk, 40,97ha lasów, 4,7ha ogrodu, 1,8ha stawów, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Folwark wraz z pałacem przekazano pod zarząd Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W rezydencji urządzono biura i mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Kolejnym zarządcą obiektu był Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej. Następnie gospodarstwo znalazło się pod opieką Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a od 1999 roku Agencji Nieruchomości Rolnej. Zabudowania oddawano w dzierżawę. W ostatnich latach folwark, wraz z gruntami, pałacem i parkiem został sprzedany wcześniejszemu dzierżawcy. W 2013 roku można było jeszcze wejść do parku i podejść bezpośrednio do rezydencji. Sytuacja jednak mogła ulec zmianie.
Pałac
Siedziba pańska w Kucharach wzmiankowana była już w źródłach z 1830 i 1845 roku. Obecna neobarokowa rezydencja została wzniesiona w drugiej połowie XIX wieku, być może dla rodziny von Oriola. Pałac powiększył na początku XX wieku Günther baron von Zedlitz und Leipe. Budynek murowany z cegły, potynkowany, trzyskrzydłowy, założony na planie dwóch połączonych liter „T”, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachami dwuspadowymi i czterospadowymi mansardowymi z lukarnami i powiekami. Fasada korpusu (elewacja południowa) jedenastoosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, zaakcentowanym trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym rodu von Zedlitz-Leipe. Główne wejście poprzedzone portykiem filarowym podtrzymującym balkon. W elewacji tylnej (północnej) wydatny ryzalit, mieszczący klatkę schodową. W skrzydłach bocznych dodatkowe wejścia ozdobione portykami wgłębnymi. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone w drugiej połowie XX wieku, o częściowo zmienionym układzie okien. Zachowano boniowane lizeny akcentujące narożniki budynku oraz wydatne gzymsy: wieńczący i między kondygnacjami. Układ wnętrz dwu- i trzytraktowy, z centralną sienią w przedłużeniu której klatka schodowa. Pałac otacza park pochodzący z drugiej połowy XIX wieku. Na południe i wschód od rezydencji zachowane zabudowania gospodarcze dawnego folwarku, obecnie w dalszym ciągu użytkowane.
Zabytki w Kucharach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Kucharach. W ewidencji zabytków został ujęty pałac, mur z bramą w zespole pałacowym, dwie obory, park pałacowy oraz zabudowania pod nr 27.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Kuchar nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skierować się na trasę nr 384 (ul. Jedności Narodowej), z której w miejscowości Mniowice trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Jaźwiny przez Janczowice. Kuchary są położone na północ od tej drogi, tuż przed wjazdem do Jaźwiny. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się na początku miejscowości. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 180km, z Wrocławia nieco ponad 50km. Samochód najlepiej zostawić w bocznej drodze, przed ozdobną bramą prowadzącą do parku.
Damian Dąbrowski,
Maj 2015 r.
