Powiat trzebnicki, gmina Trzebnica
(nazwa niemiecka Polnisch Hammer, w latach 1936-1945 Gross-Hammer, Kreis Trebnitz)
Zabytki w Kuźniczysku
Do rejestru zabytków w Kuźniczysku wpisano kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, drewniany, XVIII w., nr rej.: A/365/478 z 18.06.1959r. Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kościół filialny, ogrodzenie, cmentarz, zespół dworski (młyn dworski, obecnie dom mieszkalny nr 15, park dworski), szkołę (nr 10), liczne domy mieszkalne i budynki gospodarcze, zespół mieszkalno-gospodarczy nr 66 (dom mieszkalny, dwa budynki gospodarcze i stodołę), transformator przy nr 11, młyn wodny (nr 13).
W połowie XIII wieku tereny na których powstało później Kuźniczysko weszły w skład dóbr klasztoru cysterek w Trzebnicy. W piętnastym stuleciu na tym obszarze funkcjonowała huta żelaza. W 1641 roku właścicielem majątku był Balzer von Kottwitz, następnie dobra wróciły w posiadanie zakonu z Trzebnicy. W 1785 roku w Kuźniczysku wzmiankowano m.in. dwa folwarki. W 1810 roku w wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych w Królestwie Prus majątek w Kuźniczysku wszedł w skład królewskiej domeny. W 1830 roku w wiosce znajdował się pałac, folwark, wolne sołectwo, ewangelicka szkoła i młyn wodny. W 1845 roku właścicielem majątku w Kuźniczysku był baron von Wilamowitz. W opisie wioski wspomniano o 104 domach, pałacu, folwarku, wolnym sołectwie, młynie wodnym, browarze, gorzelni, ewangelickim kościele parafialnym i ewangelickiej szkole. Kolejnymi właścicielami dóbr w wiosce byli: Rummer (1856 r.), Menz (1866 r.), August Pawelke (1872, 1894 r.). Pod koniec dziewiętnastego stulecia włości zostały rozparcelowane. Należąca do Augusta Pawelke tzw. resztówka liczyła w 1894 roku 115 ha, w tym 82 ha pól uprawnych, 29 ha łąk, 4 ha lasu.
Pałac w Kuźniczysku był wzmiankowany w 1830 i 1845 roku. Losy rezydencji są praktycznie nieznane. Być może budynek został rozebrany na przełomie XIX i XX wieku po parcelacji dóbr. Nie został zaznaczony na mapie pochodzącej z pierwszej połowy XX wieku. Obecnie najważniejszą atrakcją turystyczną miejscowości jest Muzeum Techniki „W starym młynie”, pozostałość po dawnym majątku.
Kuźniczysko położone jest około 13 kilometrów na północny wschód od Trzebnicy. Wioska znajduje się zaledwie kilkaset metrów od drogi krajowej nr 15 łączącej Trzebnicę z Ostródą. Obecnie po znajdującym się w północnej części Kuźniczyska zespole zabudowań wolnego sołectwa praktycznie nie ma śladu (okolice ul. Kuźniczej). Pozostałością po położonych bliżej centrum wioski (przy obecnej ul. Św. Jadwigi) dobrach rycerskich jest zespół stawów na potoku Sąsiecznica, młyn dworski oraz niewielki las, w jaki zmienił się dawny park.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2020r.
