Powiat średzki, gmina Udanin
(nazwa niemiecka Körnitz, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Neumarkt)
Zabytki w Karnicach
Do rejestru zabytków w Karnicach został wpisany zespół pałacowy:
- pałac, 2 poł. XVIII w., 1875r., nr rej.: A/2719/741/L z 30.07.1986r.
- park, 2 poł. XIX w., nr rej.: A/2744/503/L z 13.05.1977r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono zespół pałacowy (nr 6). Poza wpisanymi do rejestru pałacem i parkiem ochroną konserwatorską objęto również dom mieszkalny (nr 7) oraz zabudowania gospodarcze: dwie obory, dwie stodoły, stajnię i stolarnię, kuźnię, spichlerz z młynem, stajnię koni wierzchowych.
Miejscowość wzmiankowano w 1391r. jako Kernicz. W 1742r. właścicielem majątku w Karnicach był Franz hrabia von Schaffgotsch. W 1756r. wioska należała do Hansa Heinricha hrabiego von Churschwandt (ur.1700r., zm.1771r.), posiadacz dóbr Stolec koło Ząbkowic Śląskich. Hrabia od 1733r. pełnił funkcję starosty krajowego Śląska, najpierw w cesarskiej, następnie w pruskiej administracji. Pomimo dwóch małżeństw nie doczekał się potomstwa. W 1771r. wszystkie włości Hansa Heinricha von Churschwandta otrzymała w spadku wdowa po nim Maria Theresia (ur.1749r., zm.1830r.) z domu von Nimptsch. W 1773r. wyszła ona ponownie za mąż za hrabiego Ludwiga Wilhelma von Schlabrendorfa (ur.1743r., zm.1803r.), wnosząc mu w wianie liczne majątki na terenie Śląska. Hrabia von Schlabrendorff zatrzymał dobra w okolicach Ząbkowic Śląskich, natomiast włości w okolicach Środy Śląskiej obejmujące m.in. Chwalimierz i Karnice, szybko sprzedał. W 1778r. właścicielem Karnic był już hrabia Nikolaus Wilhelm von Burghaus. W jego rękach posiadłość pozostała przynajmniej do 1785 roku. W tym czasie w wiosce wzmiankowano pańską siedzibę, folwark, 12 gospodarstw zagrodników, 4 chałupników, wiatrak, młyn wodny oraz 90 mieszkańców. W 1827 roku majątek w Karnicach nabył za 39500 talarów reńskich Johann Gottfried Dipke. W 1830 w Karnicach wzmiankowano 30 domów, pałac, folwark, młyn wodny, wiatrak i 173 mieszkańców. W opisie wioski z 1845 roku wymieniono 34 domy, pałac, folwark, 197 mieszkańców, w tym 94 ewangelików, młyn wodny, wiatrak, browar i gorzelnię. Johann Gottfried Dipke pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1845 roku. Przed 1856 rokiem majątek przejęła rodzina Schmidt. W dokumencie z 1876 roku jako właściciela posiadłości wymieniono Cuno Schmidta. Około 1886 roku włości nabył Hermann Beck. W 1894 roku jego posiadłość miała powierzchnię 229ha, w tym 207ha pól uprawnych, 11ha łąk, 6ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Deputowany powiatowy Hermann Beck mieszkał w majątku Karnice do około 1909 roku. Przed 1912 rokiem dobra kupił rotmistrz Carl Paul von Naehrich, właściciel państwa stanowego Pustków Żurawski koło Wrocławia. Folwark i grunty w Karnicach liczyły 171ha, w tym, 156ha pól uprawnych, 11ha łąk, 6ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Rotmistrz Carl Paul von Naehrich z Pustkowa Żurawskiego pozostał właścicielem majątku do 1930 roku. Od lat 20. XX wieku folwark dzierżawił dr Reide z pobliskiego Ujazdu Dolnego. W 1937 roku właścicielką posiadłości była Friederike Reide, z domu von Naehrich, a generalnym pełnomocnikiem dr Reide. Dobra w Karnicach miały powierzchnię 167ha, w tym 145ha pól uprawnych, 11ha pastwisk, 6ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
W 1945 roku majątek przejęło państwo polskie. Na folwarku urządzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Pałac został zdewastowany. W 1985 roku remontowano pokrycie dachowe i elewacje zabytku. Do 1991 roku posiadłość należała do PGR Udanin jako Zakład Rolny Karnice. Następnie własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która sprzedała pałac prywatnemu inwestorowi. Budynek nie używany, zabezpieczony przed wejściem, w nienajgorszym stanie technicznym. Niestety jego stan powoli, ale stale się pogarsza.
Pałac na widokówkach z pierwszej połowy XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/977343,foto.html?idEntity=506048 (dostęp: 19.06.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5274072,foto.html?idEntity=506048 (dostęp: 19.06.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/7810078,foto.html?idEntity=506048 (dostęp: 19.06.2020.)
Pierwotna siedziba otoczona fosą istniała już w drugiej połowie XVIII wieku. Pałac wzmiankowano również w 1830 i 1845 roku. Istniejąca neorenesansowa rezydencja została ufundowana około 1875 roku przez Cuno Schmidta. Budynek murowany, na planie prostokąta, z prostokątnym skrzydłem bocznym, dwukondygnacyjny z mezzaninem, nakryty dachem pulpitowym i niskim dwuspadowym. Na osi fasady pseudoryzalit mieszący główne wejście. Ryzalit pozorny artykułowany boniowanymi lizenami i zamknięty trójkątnym frontonem z tarczą zegara. Elewacje boniowane, z wydatnymi gzymsami między kondygnacjami i ząbkowanym gzymsem wieńczącym. Okna w prostych opaskach, z gzymsami odcinkowymi. W narożniku między korpusem a skrzydłem bocznym okrągły wykusz na poziomie drugiej kondygnacji. Przy skrzydle bocznym weranda o żelaznej konstrukcji. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralnym hallem, w przedłużeniu którego klatka schodowa. Pomieszczenia nakryte płaskimi stropami z dekoracją sztukatorską. Zachowane boazerie ścienne, sufitowe, kamienne posadzki, piece oraz stolarka.
Na północ od pałacu prostokątny dziedziniec folwarczny otoczony zabudowaniami gospodarczymi z XIX i XX wieku. Budynki używane, przekształcone, w niezłym stanie zachowania. Na południe i wschód od rezydencji park z częściowo zachowanym starodrzewem. Przez park przepływa strumień Cicha Woda. W parku staw ze sztuczną wyspą.
Karnice położone są około 15 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Dojazd lokalnymi drogami przez Ciechów, Cesarzowice i Ujazd Górny. W pobliżu Karnic znajduje się węzeł Udanin na autostradzie A4. Zespół pałacowo-folwarczny położony jest w północnej części Karnic, przy drodze do Budziszowa Małego.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2020r.
