Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Kertschϋtz, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Karczycach
Do rejestru zabytków w Karczycach został wpisany kościół filialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego (nr rej.: A/1162/1661 z 07.05.1966r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem: pałac – obecnie szkoła (nr 12), oficyna mieszkalna (nr 8), oficyna mieszkalna (nr 9/10), spichlerz – obecnie dom mieszkalny (nr 11), obora/stajnia – obecnie ośrodek konferencyjny, owczarnia, stodoła, teren parku z reliktami nasadzeń, mur graniczny wygradzający park z majdanu.
Miejscowość wzmiankowano w 1221 roku jako Kerchizi, w 1250 roku jako Kertyzi, w 1320 roku jako Kerschicz, a w 1345 roku pod nazwą Kortschicz. Ostatnia ze wspomnianych wyżej wzmianek dotyczy zakupu przez Pascho von Gorsebcowitza folwarku w Karczycach. W 1600 roku właścicielem majątku był Sebald von Uthmann. Na przełomie XVII i XVIII wieku dobra należały do Georga Sigismunda von Taubader auf Kertschϋtz (zm.1721r.). Jego barokowe, piaskowcowe epitafium przetrwało do dziś w miejscowym kościele. W świątyni znajduje się również wolnostojący nagrobek jednego z kolejnych właścicieli miejscowości Ernsta Friedricha von Kessel (zm.1785r.). Po śmierci męża wdowa von Kessel sprzedała włości radcy prawnemu von Mutius. Pozostał on posiadaczem majątku przynajmniej do 1795 roku. W tym czasie w Karczycach wzmiankowano siedzibę pańską z folwarkiem, kościół filialny z domem parafialnym, szkołę ewangelicką, 3 gospodarstwa kmieci czynszowych, 6 wolnych zagrodników, 11 zagrodników omłockowych, oraz pięć innych domostw, karczmę i wiatrak. Karczyce liczyły 31 zagród i 202 mieszkańców, wśród których był browarnik, rzeźnik, tkacz i kowal. Częścią miejscowości był folwark polny Pustynka, przy którym wymieniono karczmę i 3 gospodarstwa zagrodników omłockowych. Na początku XIX wieku majątek należał do rodziny Hermann. W 1804 roku przeszedł w ręce Friedricha Samuela Ruprechta (zm.1840r.), właściciela dóbr w pobliskiej Ilnicy. W 1830 roku w Karczycach znajdowało się 48 domów, pałac, ewangelicka szkoła, katolicki kościół filialny należący do parafii Lutynia, wiatrak oraz folwark Wϋstung. Wieś zamieszkiwały 344 osoby, w tym 120 wyznania katolickiego. Dominujący liczebnie ewangelicy uczęszczali na nabożeństwa do kościoła w Lutyni. W 1840 roku po śmierci ojca wszystkie majątki odziedziczył Johann Samuel Gottlob Wilhelm Ruprecht. Był on wymieniony jako właściciel włości w Karczycach w opisie miejscowości z 1845 roku. W tym czasie w wiosce wzmiankowano 50 domów, 383 mieszkańców, w tym 127 katolików, ewangelicką szkołę, katolicki kościół filialny, 10 rzemieślników, dominialny folwark Wϋstung oraz hodowlę 1520 merynosów. Johann Samuel Gottlob Wilhelm Ruprecht zmarł około 1866 roku. Przed 1872 rokiem jego synowie dokonali podziału dóbr. Ilnicę odziedziczył Wilhelm Ruprecht, natomiast Karczyce z folwarkiem Pustynka otrzymał Friedrich Ruprecht. Jako właściciel dóbr liczących 456ha Friedrich Ruprecht po raz ostatni został wymieniony w księdze adresowej z 1886 roku. W 1891 roku posiadłość należała już do jego spadkobierców. W 1892 roku miał miejsce kolejny podział dóbr rodziny Ruprecht. Folwark Pustynka (Wϋstung) z przynależnymi gruntami liczącymi 209ha – w tym 195,5ha pól uprawnych, 6ha łąk, 4ha lasu, 1ha pastwisk, 2,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – zachował porucznik Paul Ruprecht. Natomiast majątek w Karczycach o powierzchni 248,5ha – w tym 206ha pól uprawnych, 12,5ha łąk, 22ha lasu, 8ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – sprzedano porucznikowi Alfredowi Sckuhr. Jako major w stanie spoczynku Alfred Sckuhr po raz ostatni został wymieniony w księdze adresowej z 1926 roku. Należąca do niego posiadłość liczyła 252ha, w tym 200ha pól uprawnych , 12ha łąk, 10ha pastwisk, 22ha lasów, 0,5ha wód, 3ha parku i ogrodu, 4,5ha szkółek owocowych, łoziny, dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1930 rokiem dobra otrzymali w spadku jego spadkobiercy, żona Marie Sckuhr i dwóch synów Curt oraz Alfred junior (zm.1941r.). W tym czasie folwark Pustynka pozostawał w rękach rodziny Ruprecht. W 1937 roku wzmiankowano w nim Hansa Leopolda Ruprechta.
Pałac w Karczycach w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4522332,foto.html?idEntity=519015 (dostęp: 22.02.2022)
Pałac w miejscowości wzmiankowano już pod koniec XVIII wieku. Obecna neomanierystyczna rezydencja powstała około 1900 roku z fundacji Alfreda Sckuhra. Być może wzniesiono ją z wykorzystaniem murów starszej siedziby. W 1946 roku pałac zaadaptowano na potrzeby szkoły podstawowej. Wpłynęło to na dalsze losy zabytku, a zwłaszcza jego wygląd z każdym remontem coraz mniej zabytkowy. W latach 1958/59 i 1972 prowadzono prace, które znacznie uprościły wygląd elewacji pałacu. W 1977 roku dobudowano przedszkole i łącznik, w 1991 roku dostawiono salę gimnastyczną, a w 2004 roku kolejny łącznik, tym razem między pałacem a salą gimnastyczną, Znacznym przeobrażeniom poddano także otoczenie pałacu. Po 1945 roku w parku zasypano staw, a w jego miejscu urządzono boisko. Podzielono dawny folwark na kilka działek, obecnie część zabudowań gospodarczych zaadaptowano na hotel.
Pałac wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem czterospadowym z sygnaturką. Elewacje w znacznym stopniu przekształcone, uproszczone. Z ozdobnych detali zachowane neomanierystyczne szczyty w połaciach dachu, dzielone gzymsami, w zwieńczeniu z okulusami. Główne wejście poprzedzone portykiem arkadowym podtrzymującym taras z tralkową balustradą. Słupki balustrady zdobione reliefowymi motywami masek kobiecych, maszkaronów i syren.
Karczyce położone są około 20 kilometrów na południowy-wschód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego dojazd drogą wojewódzką nr 346 do Rakoszyc i dalej drogami lokalnymi przez Budziszów i Ramułtowice. Zespół pałacowo-folwarczny zlokalizowany jest w centrum Karczyc, w południowej części wsi, w pobliżu skrzyżowania dróg łączących Ramułtowice, Łowęcice i Jarząbkowice.
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.10233742532136, 16.74250983148635
Damian Dąbrowski,
Luty 2022r.
