Powiat opolski, gmina Popielów
(nazwa niemiecka: Karlsmarkt, Kreis Brieg)
Pierwsze wzmianki o miejscowości: koniec XIII w.
Właściciele majątku: do 1344 r. rodzina Czamborów (von Tschammer), następnie ród von Beess (między innymi w latach 1499-1528 r. Adam von Beess, marszałek księstwa brzeskiego). Od 1565 r. miejscowość w posiadaniu książąt brzeskich. Po wygaśnięciu linii Piastów z Brzegu w 1675 r. majątek wszedł w skład domeny królewskiej i często był oddawany w dzierżawę. W 1905 r. należał do Królewskiego Zarządu Dóbr, a w 1922 r. do Śląskiego Towarzystwa Ziemskiego z Wrocławia. W 1937 r. właścicielem dóbr liczących zaledwie 88 ha był Franz Krauze. Po drugiej wojnie światowej majątek został znacjonalizowany, przez następne kilkadziesiąt lat folwarkiem zarządzał GS Popielów, a zamek z parkiem należał do Nadleśnictwa Państwowego z Brzegu. Obecnie zarówno zamek jak i budynki gospodarcze są własnością prywatną. Można je zobaczyć z zewnątrz, z pewnej odległości.
Zamek
Gotycki zamek zbudowany w zakolu rzeki Stobrawy przez rodzinę Czamborów przed połową XIV w., następnie wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Zamek murowany z cegły, za wyjątkiem wieży potynkowany, wzniesiony na rzucie trapezu, wokół wewnętrznego dziedzińca. Najstarszą częścią warowni jest cylindryczna wieża z połowy XIV w., podwyższona w szesnastym stuleciu, nakryta stożkowym dachem. Do wieży przylega mur kurtynowy łączący ją z budynkiem bramnym. W budynku bramnym znajduje się półkoliście zamknięty przejazd, prowadzący na dziedziniec. Budynek bramny połączono z wzniesionym w drugiej połowie XVIII w., w południowo-zachodnim narożniku zamku, domem mieszkalnym. Dom mieszkalny dwukondygnacjowy, zbudowany na planie litery „L”, nakryty dachem wielospadowym. Dziedziniec zamkowy od południa zamyka kolejny dom mieszkalny, wzniesiony w drugiej połowie XIX w. na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, płasko zadaszony, o elewacjach ozdobionych prostymi gzymsami nadokiennymi i międzypiętrowymi. Wschodnim skrzydłem zamku jest budynek gospodarczy dobudowany w XVI w. do muru obronnego , a północnym barokowa kaplica zbudowana w 1715 r. Kaplica założona na planie prostokąta, orientowana, salowa, trzyprzęsłowa z apsydą. W kaplicy zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami. Zamek otacza niewielki park krajobrazowy, pochodzący z XIX w. W pobliżu budynki gospodarcze dawnego folwarku, podzielonego pomiędzy różnych właścicieli. Najcenniejszym elementem zabudowy folwarcznej jest pochodzący z pierwszej połowy XIX w. dwukondygnacjowy spichlerz. Do ciekawszych budynków należy również nieczynny młyn wodny, położony obok zawalonego drewnianego mostu prowadzącego do zamku.
Zabytki w Karłowicach
Do rejestru zabytków w Karłowicach wpisano: kościół ewangelicki, obecnie rzymsko – katolicki, p.w. św. Michała Archanioła (23.01.1960 r., nr rej.: 658/60); zespół zamku: zamek, kaplica zamkowa, obecnie kościół ewangelicki p.w. św. Michała Archanioła (16.10.1963 r., nr rej.: 685/63), park (9.06.1981 r., nr rej.: 54/81); dom ks. Jana Dzierżonia, ul. Kościelna 5 (23.05.1980 r., nr rej.: 2049/80).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Karłowic zapewniają autobusy PKS z Brzegu. Do Brzegu można bez problemu dotrzeć pociągiem, między innymi z Gliwic i Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK 46 w stronę Opola i DK 94 do Skorogoszcza. Ze Skorogoszcza należy wyjechać DK 458 do Popielowa, skąd lokalna droga prowadzi do Karłowic. Odległość: w jedną stronę około 115 km. Zamek jest widoczny z głównej drogi znajduje się po jej prawej stronie, samochód można zaparkować blisko zabytku.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r.
