Powiat ząbkowicki, gmina Ciepłowody
(nazwa niemiecka: Tadelwitz, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
W pierwszej połowie XIX wieku majątek w Karczowicach należał do rodziny von Netz. Przed 1856r. posiadłość nabył Alfred Pilz, późniejszy deputowany do parlamentu powiatowego. Pozostał on właścicielem dóbr przynajmniej do 1894r. Za rządów Alfreda Pilza został zbudowany pałac w Karczowicach. Majątek w 1886r. liczył 177ha, w tym 147ha pól uprawnych, 10ha łąk, 16ha lasów, 4ha ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1902r. posiadłość przeszła w ręce porucznika Hugo Wentziga. W 1905r. powierzchnia majątku Karczowice wynosiła 195,5ha, w tym 167,25ha pól uprawnych, 12ha łąk, 13ha lasów, 0,5ha stawów, 1,5ha parku i ogrodu, 1,25ha dróg i podwórzy gospodarczych. Hugo Wentzig zmarł po 1909r. i włości otrzymał w spadku Franz Wentzig. W księgach adresowych z lat 1912-1937r. jako właściciel posiadłości wymieniany był Franz Wentzig, być może w jego rękach majątek pozostał do 1945r.. Sposób wykorzystania gospodarstwa i jego wielkość na przestrzeni trzydziestu lat nie uległy zmianie. W 1937r. w dalszym ciągu liczyło 195,5ha, w tym 167,25ha pól uprawnych, 12ha łąk, 13ha lasów, 0,5ha stawów, 1,5ha parku i ogrodu, 1,25ha gospodarstwa. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Pałac wraz z folwarkiem znalazły się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Rezydencja została zmieniona w wielorodzinny budynek mieszkalny pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-u w latach dziewięćdziesiątych XX wieku majątek został przejęty przez rządowe agendy, najpierw Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, a następnie Agencję Nieruchomości Rolnych. Obecnie zabytek jest własnością prywatną. W budynku trwa remont. Przed fasadą pałacu rozciąga się dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Część zabudowań gospodarczych jest użytkowana, niektóre popadły w ruinę. Za rezydencją rozciąga się niewielki park.
Pałac
Rezydencja w Karczowicach została zbudowana przez Alfreda Pilza. Pałac wzniesiono zapewne na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku. Budynek eklektyczny, łączący w sobie barokowe i klasycystyczne elementy z asymetryczną bryłą, wzniesiony z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty wysokim dachem dwuspadowym ze szczytami i lukarnami. Fasada dziewięcioosiowa, z głównym wejściem umieszczonym w trzyosiowym pozornym ryzalicie, zwieńczonym wydatnym szczytem. Ryzalit poprzedza ganek filarowy podtrzymujący balkon. Fasadę rozczłonkowuje jeszcze skrajny dwuosiowy ryzalit, również zwieńczony wysokim szczytem. Elewacje bogato zdobione detalem architektonicznym: boniowanie, gzymsy między piętrami, wieńczący gzyms kostkowy, opaski wokół otworów okiennych, niektóre z kluczem, część uszatych, nadokienniki, szczyty, ryzality o podziałach pilastrowych na wysokości drugiej kondygnacji.
Zabytki w Karczowicach
Do rejestru zabytków w Karczowicach wpisano zespół pałacowy: pałac (25.06.1982r., nr rej.: 889/WŁ) i park (25.06.1982r., nr rej.: 888/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Karczowic jest niemożliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK39 do Strzelina. Z miasta najlepiej wyjechać DK395 w stronę Ziębic. W miejscowości Wąwolnica trzeba z tej ostatniej trasy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Karczowic przez Dankowice, Nieszkowice, Skoroszowice, Targowicę, Ciepłowody i Kobylą Głowę. Odległość: z Gliwic w jedną stronę ponad 175km. Pałac i pozostałości dawnego folwarku znajdują się na początku wioski, na prawo od drogi prowadzącej do Tomic. Samochód można zaparkować przy zabudowaniach gospodarczych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
