Powiat kluczborski, gmina Byczyna
(nazwa niemiecka: Reinersdorf, Kreis Kreuzburg)
Rys historyczny i stan obecny:
Po raz pierwszy miejscowość, pod nazwą Comorno, pojawia się w 1253 r. w Bulli protekcyjnej papieża Innocentego IV, wystawionej dla opactwa św. Wincentego. Kilkadziesiąt lat później losy Komorzna związały się z wpływową i majętną rodziną von Frankenberg, której przedstawiciele najprawdopodobniej w XIII w. przybyli na Śląsk z Nadrenii-Palatynatu. Henryk von Frankenberg wzmiankowany był w 1297 r. jako właściciel Rożnowa, a w 1300 r. Komorzna oraz Proślic. W XIV w. Komorzno odziedziczył Konrad, syn Henryka von Frankenberg. Następnie majątek otrzymali młodsi synowie Konrada, Otto i Hans. W niejasnych okolicznościach zrywa się związek Komorzna z rodem Frankenberg i miejscowość przechodzi na własność książąt brzeskich i legnickich. W połowie XVI w. wieś znalazła się w rękach Baltazara Stwolińskiego, starosty kluczborskiego i byczyńskiego. Rodzina Stwolińskich, prawdopodobnie boczna linia rodu von Danewitz, obrała Komorzno za swoją siedzibę. W XVII w. miejscowość wróciła do Frankenbergów. Baron Adam von Frankenberg-Proschlitz (zm. 1650), starosta Kluczborka i Byczyny, pan rozległych dóbr w ziemi kluczborskiej, przekazał wioskę synowi Adamowi jun. (1616-1690), deputowanemu okręgu namysłowskiego. Kolejny właściciel to Jan von Frankenberg-Proschlitz (1643-1678), syn Adama juniora, sędzia ziemski i dworski Kluczborka oraz Byczyny. Następnie majątek otrzymał jego syn Gustaw Ferdynand (1668-1767), który w 1712 r. odsprzedał Komorzno bratu Janowi Morycowi (zm. 1756). Już cztery lata później wioskę od Jana Moryca kupił Daniel Leopold Kottulinski von Jeltsch (zm. 1750), właściciel Woskowic Górnych, sędzia dworski i ziemski, starosta namysłowskiego okręgu sądowego. W 1752 r. Komorzno posiada Gotfryd Reinhold von Bennecke. W osiem lat później dobra znalazły się w rękach rodziny Fischer von Reinersdorf. W 1838 r. Siegmund Fischer von Reinersdorf utworzył majorat Reinersdorf. Majątek otrzymał jego wnuk Friedrich Ferdinand Julius Otto, który przyjął nazwisko von Paczensky und Tenczin. Posiadłości pozostały w rękach jego potomków do 1945 r.
Długi związek z miejscowością rodów Stwoliński i Frankenberg sugeruje, że w Komorznie budowla o charakterze rezydencji mogła istnieć już XVI-XVII w. Niestety nie pozostał po niej żaden ślad. Pod koniec XVIII w. w wiosce zbudowano zespół dworski, składający się z dworu oraz ustawionych symetrycznie po jego bokach dwóch oficyn. Całość otaczało ogrodzenie z dwoma bramami wjazdowymi. Pod koniec XIX w. Georg von Paczensky Und Tenczin wzniósł w miejscu rozebranego dworu eklektyczny pałac. Jeszcze przed 1939 r. rezydencja ta została w znacznym stopniu przebudowana. Po drugiej wojnie światowej pałac należał do miejscowego Państwowego Gospodarstwa Rolnego, a następnie do organizacji zarządzających jego majątkiem. Od niedawna obiekt ma prywatnego właściciela, który rozpoczął remont zabytku.
Eklektyczny pałac, wzniesiony z elementami barokowymi i klasycystycznymi. Budynek murowany z cegły, potynkowany, podpiwniczony, zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym z powiekami. Fasada dziewięcioosiowa, z asymetrycznie umieszczonym wejściem oraz trzyosiowym pozornym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. W jednej z elewacji bocznych niewielki trzyosiowy ryzalit zwieńczony również trójkątnym tympanonem. Elewację ogrodową zamykają usytuowane w narożach dwie ośmioboczne wieże, pomiędzy którymi usytuowano rozległy portyk kolumnowy z tarasem na pierwszym piętrze. Elewacje uproszczone, o przebudowanym układzie otworów okiennych, z prostokątnymi, pozbawionymi gzymsów oknami. Zachowane resztki dawnych podziałów, w postaci lizen, pilastrów i gzymsu koronującego.
Na zachód od pałacu znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Do dziś przetrwały: spichlerz, stodoła, stajnia, obora, kuźnia i stolarnia. Obecnie gospodarstwo rolne należy do Agencji Nieruchomości Rolnych. Od wschodu do rezydencji przylega rozległy park, złożony z części krajobrazowej i geometrycznej. W parku stworzono aleje grabowe, utworzono sztuczne kanały oraz staw. Ustawiono w nim dwa pomniki: klasycystyczny Christopha Ferdinanda von Reinersdorf i neogotycki Friedricha Sigismunda Traugutta von Reinersdorf. Pałac oraz park znajdują się obecnie w rękach prywatnych i nie są udostępniane do zwiedzania.
W Komorznie warto również zobaczyć drewniany kościół parafialny p.w. św. Jadwigi (do 1945 r. należał do ewangelików). Świątynia wzniesiona w 1753 r. (w miejscu średniowiecznej), z wieżą o konstrukcji słupowej i nawą o konstrukcji zrębowej. Do nawy od południa przylega kruchta, a od północy zakrystia, nad którą loża kolatorska. We wnętrzach częściowo zachowane manierystyczne wyposażenia z XVII w.
Informacje praktyczne i dojazd:
Ze względu na bardzo rzadkie kursowanie autobusów PKS z Kluczborka do Komorzna dojazd komunikacją publiczną jest mało realny. Ewentualnie pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór można dotrzeć z rowerem do Kluczborka, a odcinek z Kluczborka do Komorzna, długości około 26 km pokonać własnymi siłami. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a następnie DK 11 w kierunku Poznania. Z Kluczborka najlepiej wyjechać DK 42 w stronę Namysłowa. Z trasy tej w Wołczynie należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Komorzna, prowadzącą przez Krzywiczyny. Po drodze warto zobaczyć klasycystyczny pałac w Krzywiczynach. Odległość do Komorzna: w jedną stronę około 130 km. Samochód na miejscu można zaparkować w bocznej ulicy prowadzącej do folwarku.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2010 r.
