Powiat jeleniogórski, miasto i gmina
(nazwa niemiecka: Schmiedeberg, Kreis Hirschberg)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1305r.
Zabytki w Kowarach
Do rejestru zabytków w Kowarach wpisano między innymi: kościół parafialny p.w. Imienia Marii (2.01.1950r., nr rej.: 135); kaplicę p.w. św. Anny (17.09.1997r., nr rej.: 1311/J); ratusz (1.03.2000r., nr rej.: 9/A); dworek, ul. Jagiellońska 12 (30.06.1975r., nr rej.: 4/1); pałac, ul. Ogrodowa 21 (6.03.1978r., nr rej.: 516/J); zespół pałacowy Ciszyca, ul. Jeleniogórska 38: pałac (7.08.1980r., nr rej.: 652/J), park i sztuczna grota (6.07.1979r., nr rej.: 537/J); zespół pałacowy Nowy Dwór: pałac (23.05.1951r., nr rej.: 256), park (7.12.1977r., nr rej.: 505/J).
Pałac miejski ul. Ogrodowa 21
Barokowy pałac wzniesiony w latach dwudziestych XVII w. Fundator pałacu nie jest znany. Budynek co najmniej od 1888r. należał do właścicieli Kowarskiej Fabryki Dywanów Smyrneńskich. W pierwszej połowie XX w. w pałacu mieszkali dyrektorzy fabryki: Wladymir Rouch, Heinrich Goriss. Po 1945r. w rezydencji urządzono przychodnię zdrowia. W 1998r. pałac zakupiła osoba prywatna, obecnie mieści się w nim hotel i restauracja.
Pałac murowany, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i szczytami.
Kowary Ciszyca (Ruhberg)
Majątek w północno-zachodniej części Kowar, wzmiankowany w 1786r. jako Gürtlerberg. Pod koniec XVIII w. właścicielem dóbr został hrabia Karl Georg Heinrich von Hoym (zm. 1807r.), który przy folwarku zbudował niewielki klasycystyczny pałac. Następnie majątek należał do rodziny von Maltzan i Biron. W 1824 lub 1825r. Ciszycę nabył książę Antoni Radziwiłł. W latach trzydziestych XIX w. pałac odziedziczyła Wanda Radziwiłłówna, córka księcia Antoniego, małżonka księcia Adama Konstantyna Czartoryskiego. W rękach rodziny Czartoryskich dobra pozostały do 1927r. Kolejnymi właścicielami byli: baron von Stein-Äcker i w latach trzydziestych XX w. Solly Edelmann. W 1936r. pałac w Ciszycy został opuszczony. Po drugiej wojnie światowej w budynku urządzono ośrodek wypoczynkowy. Obecnie pałac jest własnością prywatną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Do pałacu przylega park krajobrazowy z ruiną wieży widokowej z 1790r. wzniesionej na wzgórzu zwanym Radziwiłłówka.
Kowary Radociny Nowy Dwór (Neuhoff)
Majątek położony na północ od centrum Kowar, wzmiankowano po raz pierwszy w 1570r. Ówczesny właściciel miasta Caspar Schaffgotsch wybudował w tym miejscu nową rezydencję, tzw. Nowy Dwór. W rękach Schaffgostchów Kowary pozostały do wojny trzydziestoletniej, podczas której, w 1634r. cesarz skonfiskował posiadłości Hansa Ulricha von Schaffgotscha. W 1639r. dobra w Kowarach odkupił od Korony hrabia Hermann von Czernin. Do rodziny von Czernin majątek należał do czasu wojen śląskich w XVIII w., następnie jego właścicielem był krótko król pruski Fryderyk II Hohenzollern. Król odsprzedał dobra miastu Kowary. W 1820r. problemy finansowe zmusiły magistrat do sprzedaży majątku Titusowi Kopisch. W 1826r. posiadłość nabył Henryk LXXIV von Reuss-Schleiz-Köstritz. W rękach rodziny von Reuss dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej, ostatnim ich właścicielem był Heinrich Harry (ur.1890r., zm.1951r.). W czasach Polski Ludowej w pałacu w Nowym Dworze początkowo urządzono ośrodek wypoczynkowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W latach siedemdziesiątych XX w. w budynku funkcjonowało sanatorium, a następnie pełnił on funkcję siedziby nadleśnictwa. W 1996r. zabytek sprzedano osobie prywatnej. Budynek można zobaczyć tylko z zza ogrodzenia otaczającego pałac i park krajobrazowy.
Renesansowy dwór z 1570r., wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, miedzy innymi w 1861 i 1878r. Neorenesansowe i neogotyckie detale ozdabiające elewacje rezydencji są wynikiem ostatniej przebudowy przeprowadzonej w 1913r. Budynek murowany z cegły, potynkowany, dwuskrzydłowy, dwu- i trzykondygnacyjny, z kwadratową czterokondygnacyjną wieżą, nakryty dachami dwuspadowymi. Wokół pałacu park w stylu angielskim z około 1870r.
Informacje praktyczne i dojazd
Bardzo dobry dojazd komunikacją publiczną do Kowar zapewniają autobusy PKS z Jeleniej Góry. Z Górnego Śląska do Jeleniej Góry najłatwiej dotrzeć pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kostomłoty, następnie DK5 do Kamiennej Góry i dalej DK367 do Kowar. Odległość: w jedną stronę około 270 km. W centrum Kowar przy ul. Ogrodowej 21 znajduje się jeden z trzech opisanych pałaców. Przy ulicy znajduje się parking. Do pałacu w Nowym Dworze prowadzi ulica Zamkowa (DK366). Samochód można zostawić na jej poboczu. Pałac w Ciszycy położony jest na południe od ulicy Jeleniogórskiej. Przy budynku nie ma problemu z parkowaniem.
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2011 r.