Powiat strzeliński, gmina Wiązów
(nazwa niemiecka: Krain, Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1375r.
Rys historyczny i stan obecny:
Na temat historii miejscowości zachowało się niewiele informacji. W osiemnastym stuleciu majątek w Krajnie należał do rodu von Prittwitz, który przy istniejącym folwarku wzniósł swoją rezydencję. W latach trzydziestych XIX w. dobra przeszły na własność rodziny von Koppy. W 1857r. posiadłość wraz z nieistniejącym dziś przysiółkiem Wąglewo (Ober Ecke) należała do barona Wilhelma von Koppy. Następnie majątek nabył Eduard Lindner, kupiec z Wrocławia, wymieniony w książce adresowej z 1886r. W tym czasie dobra Krajno liczyły 274ha, z tego: 203ha pól uprawnych, 25ha łąk, 32ha lasów. Pozostałe 14ha obejmował park, drogi i podwórza gospodarcze. Kolejnymi właścicielami majątku byli: Martin Zahn (1894, 1905r.) i Gotthard Hoffmann (1909, 1917r.). Przed 1921r. dobra kupił hrabia Johannes von Francken-Sierstorpff z Sulisławia w powiecie grodkowskim. Kilka lat później posiadłość włączono w skład należącego do hrabiego majoratu Jędrzejów (Endersdorf). W 1937r. należący do hrabiego Johannes von Francken-Sierstorpff fideikomis liczył 1253,4ha. W tym czasie powierzchnia samego majątku Krajno wynosiła 376,4ha: 296ha pól uprawnych, 35,7ha łąk i pastwisk, 34,6ha lasów. Park oraz gospodarstwo obejmowały 9,7ha. W rękach rodziny von Francken-Sierstorpff dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. Po 1945r. znacjonalizowany majątek przekazano członkom Spółdzielni Rolniczej. W czasach Polski Ludowej pałac był wykorzystywany jako sklep i budynek mieszkalny. W 1954r. w dawnej rezydencji wyremontowano dach, prawdopodobnie po raz ostatni. Brak bieżących remontów w kolejnych dekadach doprowadził budynek do fatalnego stanu. W latach osiemdziesiątych XX w. ostatecznie został on opuszczony co tylko przyspieszyło proces dewastacji. Na początku XXI w. pałac był ruiną o prawie całkowicie zawalonym dachu. Mury obwodowe były jednak w niezłym stanie i zapewne mogły przetrwać jeszcze wiele lat. Tak się jednak nie stało. W latach 2007-2008 pochodzący z XVIII w. obiekt, nie wpisany do rejestru zabytków (!), został wyburzony. Dzisiaj w Krajnie jedynym śladem po rezydencji jest park i zrujnowane zabudowania gospodarcze. W zaniedbanym, zdewastowanym parku, którego początki sięgają XVIII w. warto zwrócić uwagę na jeszcze istniejącą aleję grabową. W działaniach jakie miały miejsce w tej wiosce trudno znaleźć jakąś logikę. Jeżeli argumentem za rozbiórką pałacu było zagrożenie dla mieszkańców Krajna, to czemu pozostawiono mniej wartościowe, ale bynajmniej nie mniej niebezpieczne zrujnowane budynki gospodarcze.
Nieistniejący pałac
Barokowa rezydencja wzniesiona w XVIII w., rozbudowana pod koniec XIX w., przekształcona w latach dwudziestych i trzydziestych XX w. w stylu neobarokowym, rozebrana w latach 2007-2008. Był to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada liczyła dziewięć osi, w części środkowej znajdował się trójosiowy, trzykondygnacyjny ryzalit zamknięty szczytem o wolutowych spływach. Elewacja ogrodowa posiadała analogiczny układ jak frontowa, za wyjątkiem centralnego ryzalitu, przy którym od strony ogrodu dobudowano werandę podtrzymującą balkon. Elewacje były zdobione licznymi detalami architektonicznymi: okna w opaskach, płyciny, festony, szczyty wolutowe, podziały za pomocą gzymsów i pilastrów jońskich w wielkim porządku. Budynek był dwutraktowy z centralną sienią, mieszczącą klatkę schodową. Część piwnic nakrywały sklepienia kolebkowe, resztę stropy odcinkowe. Pozostałe pomieszczenia pałacu miały płaskie stropy z sufitami. Dzisiaj po tym niewątpliwie cennym budynku pozostał tylko opis i archiwalne fotografie.
Zabytki w Krajnie
Do rejestru zabytków w Krajnie wpisano park pałacowy (27.12.1984r., nr rej.: 578/W). Rejestrem objęty nie był miejscowy pałac, co w znacznym stopniu ułatwiło jego rozbiórkę.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Kijowic zapewniają nieliczne autobusy PKS z kursujące między innymi z Łojowic i Strzelina. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki w tych miejscowościach nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, a następnie DK401 w stronę Grodkowa. Tuż za węzłem z tej ostatniej trasy najlepiej skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Krajna przez Młodoszowice, Bąków, Kucharzowice, Jutrzynę i Kowalów. Park i dawny folwark znajdują się na początku miejscowości, na lewo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 140km. Samochód można zaparkować obok zdewastowanych pofolwarcznych zabudowań.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2012 r.
