Powiat mikołowski, dzielnica miasta Mikołów
(nazwa niemiecka Groß Paniow, Kreis Zabrze)
Rys historyczny i stan obecny:
Dzieje Paniów sięgają najprawdopodobniej I połowy XIII w. Pierwsza zachowana wzmianka źródłowa pochodzi z 1282 r. i dotyczy właściciela wioski Piotra z Paniów, syna Gosława. Kolejny właściciel Jerzy z Paniów znany jest dopiero z dokumentu z 1396 r. i trudno powiedzieć czy pochodził z tego samego rodu. W drugiej połowie XV wieku wieś należała do znanego rodu Przedborów, m.in. Piotra Przedbora wymienionego w dokumencie księcia Wacława rybnickiego w 1472 r. Około 1500 r. Paniowy zakupił Mikołaj Bujakowski, dziedzic pobliskiego Bujakowa. Dzieje tego rodu związały się z historią wioski na około 250 lat. Początkowo całe Paniowy należały do Bujakowskich, lecz z czasem nastąpiło rozdrobnienie majątku i w 1585 r. już tylko połowa wioski należy do Piotra Bujakowskiego, a właścicielem drugiej części był Krzysztof Guznar. Około 1620 r. w Paniowach istnieją już trzy działy: Piotra Bujakowskiego, Hanusza Rogoyskiego z Rogoźna i Melchiora Hoszka. W XVIII w. Stanisław Antoni Bujakowski wykupuje z rąk rodziny Rogoyskich należące do nich działy i jednoczy majątek w swych rękach. Jego syn Jan Józef Bujakowski był ostatnim właścicielem wioski z tego rodu, niedługo przed śmiercią, 23.V.1761 r. sprzedał Paniowy Baltazarowi Ludwikowi von Wallhofen. Odtąd właściciele majątku często się zmieniali. W 1767 r. na licytacji Paniowy kupił Ludwig de Szymonsky. W rękach jego rodziny pozostały do 1817 r., kiedy drogą dziedziczenia przeszły na Adolfa von Wrochem (starostę powiatu bytomskiego w latach 1830-49). Wrochemowie w 1851 r. sprzedali tutejsze dobra hrabiemu Richardowi von Wehner – Posadowsky (zm. po 1886r.). Następnie rodzina Wehner – Posadowsky w 1896 r. sprzedała dobra rycerskie Paniowy spółce „Graflich Schaffgotsche Werke”, która posiadała je aż do czasów drugiej wojny światowej. W Polsce powojennej na bazie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Na temat rezydencji w Paniowach przetrwało bardzo mało informacji. Wioska przez ponad dwa wieki należała do jednej z linii rodziny Bujakowskich i prawdopodobnie już w XVI wieku znajdowała się tutaj jej siedziba. Jerzy Fryderyk Bujakowski wymieniany w źródłach w latach 1676-98 zamieszkiwał tzw. zamek w Paniowach. Przy „zamku” wspomniana jest kaplica (1719 r.), wzniesiona może już w XVII wieku, podobnie jak sama rezydencja konstrukcji drewnianej. Według opisu z 1791 r. dwór był drewniany, stary, piętrowy, wzniesiony na murowanych, sklepionych piwnicach. Wewnątrz znajdowało się osiem pokoi, z których trzy były nakryte sklepieniami. Do budynku dobudowana była kaplica, w pobliżu znajdowała się również drewniana, wolnostojąca kuchnia. W otaczającym dwór parku usytuowany był domek letni oraz mieszkanie ogrodnika. Całość otoczona była murem z dwiema bramami. W pobliżu znajdowały się młyn wodny oraz tartak. Następna wzmianka jaką posiadamy na temat dworu pochodzi z I połowy XIX wieku, kiedy to Wrochemowie, zlikwidowali przypałacową kaplicę. Obecny murowany dwór został wzniesiony około połowy XIX wieku, w miejscu poprzedniego, być może na jego piwnicach. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, dwukondygnacjowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta, z nowszą przybudówką w elewacji ogrodowej, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Fasada obecnie dziesięcioosiowa, prawdopodobnie o częściowo zmienionym rytmie okien, z centralnie umieszczonym wejściem, zaakcentowanym niewielkim przyczółkiem. Przed frontem znajduje się gazon. Elewacje boczne trzyosiowe, w elewacji ogrodowej nowsza dobudówka z tarasem. Dwór prawdopodobnie posiadał cechy barokowe i klasycystyczne, ale remonty i przebudowy w II połowie XX wieku, doprowadziły do uproszczenia elewacji. Do dziś zachował się gzyms wieńczący oraz prostokątne obramienia okien. W elewacji ogrodowej pozostały fragmenty kilku lizen, będących resztą pierwotnego podziału ramowego. Obecnie dwór jest opuszczony, zabezpieczony przed wejściem. Jego stan techniczny ulega powolnemu, lecz stałemu pogorszeniu. Wokół znajduje się dawny park, dobrze utrzymany. Za dworem wśród zarośli ślady po dawnych stawach. Cały teren jest ogrodzony, należy do prywatnej firmy prowadzącej działalność handlową, dlatego w dni robocze bez problemu można obejrzeć dwór i otaczający go park. Będąc w Paniowach warto również zobaczyć kościół parafialny p.w. śś Piotra i Pawła. Zabytkowa drewniana świątynia powstała około 1757 roku.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Paniów jest dosyć łatwy, choć wymaga przesiadki. Najlepiej dostać się do Mikołowa autobusem 41 KZK GOP, skąd do Paniów dojeżdżają autobusy 605, 620 oraz K obsługiwane przez MZK Tychy. Na linię 605 można również przesiąść się na przystanku Borowa Wieś Wygoda. Do niedawna przez Paniowy jeździł jeszcze autobus 68 Ruda Śląska – Orzesze, lecz wiosną 2009 roku KZK GOP zlikwidował tę linię. Samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 44 w kierunku Tychów i w Borowej Wsi skręcić w prawo w DK 925 w stronę Orzesza, niedługo za skrętem zaczynają się Paniowy, dwór znajduje się na końcu wioski, po lewej stronie drogi. W jedną stronę około 16 km. Samochód najlepiej zaparkować przed dworem.
Damian Dąbrowski
Wrzesień 2009 r.
