Powiat prudnicki, gmina Lubrza
(nazwa niemiecka: Klein Pramsen, Kreis Neustadt)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1233 roku. W latach 1421-1430 właścicielem Prężynki był rycerz Temchen z Borganie (Borzygniewa). Prawdopodobnie to on występuje w dokumentach księstwa opolskiego z 1421r. jako Peter Temchen von Burgen. Rycerz ten pojawiał się również w pismach księcia Bernarda niemodlińskiego i strzeleckiego, a w 1414r. pełnił funkcję starosty księstwa strzeleckiego. Kolejne informacje o właścicielach majątku w Prężynce pochodzą dopiero z XIX wieku. Według różnych źródeł w 1810, bądź w 1818r. posiadłość od Pana Reimanna kupiła hrabina Eloise von Matuschka von Toppolczan (ur. Biechów 27.10.1794r., zm. Pyszczyn 12.03.1866r.), z domu von Montbach. Z małżeństwa z Antonim Marią von Matuschka (ur.1786r., zm.1860r.), właścicielem Pyszczyna i Białej, Eloise miała trójkę dzieci, w tym syna Alfreda (ur.1822r., zm.1889r.), któremu około 1861r. przekazała majątek w Prężynce. Wioska nie była duża, w 1868r. zamieszkiwały ją 672 osoby, spośród nich 669 było katolikami, a tylko 3 ewangelikami. Alfred von Matuschka był nie tylko właścicielem posiadłości w Prężynce, ale również ordynatem majoratu Pyszczyn. Ożenił się z kuzynką Gabrielą, córką Gustava Marii hrabiego von Matuschka z Miedzianki. Z małżeństwa tego na świat przyszło siedmioro dzieci, między innymi syn Hans Balthasar Maria (ur.1853r.) kolejny właściciel posiadłości w Prężynce. W 1894r. należący do Hansa Balthazara von Matuschaka majątek Prężynka liczył 585,5ha, w tym 448,8ha pól uprawnych, 4,2ha łąk, 124ha lasów, 8,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał inspektor Rother. Około 1905r. dobra zostały powiększone o kilka hektarów. Odtąd ich powierzchnia wynosiła 590ha, w tym 450ha pól uprawnych, 5ha łąk, 126,5ha lasów, 8,5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Jozefa Rothera na stanowisku oberinspektora zastąpił pomiędzy 1912 a 1917 rokiem Alfred Ritter. Hans Balthasar Maria von Matuschka ożenił się z Marią Theklą hrabiną von Matuschka z Miłkowa. Małżeństwo to pozostawiło trzech synów: Hansa Heinricha Gottfrieda Marię (ur.1879r., zm.1945r.), Hansa Bernharda Josepha Marię (ur.1886r.), Hansa Benno Oskara Marię (ur.1888r., zm.1925r.). po śmierci ojca synowie założyli fundację, która zarządzała majątkiem w Prężynce („Bernhard-Josef”-Stiftung). Pełnomocnikiem fundacji co najmniej do 1937 roku był najstarszy z braci hrabia Heinrich Gottfried von Matuschka. W pałacu w Prężynce prawdopodobnie mieszkał jednak Hans Benn Oskar Maria von Matuschka. Właśnie w tej rezydencji 15 listopada 1924 roku na świat przyszła jego córka Karin Maria Hedwig Gabriele Cara Mathilde Delphine von Matuschka. W 1937r. majątek w Prężynce liczył 583ha, w tym 390ha pól uprawnych, 24ha łąk, 20ha pastwisk, 140ha lasów, 9ha parku, ogrodu i gospodarstwa. Ostatni właściciel posiadłości w Prężynce Heinrich Gottfried von Matuschka został zamordowany przez żołnierzy radzieckich 17 maja 1945 roku w Pyszczynie, głównej siedzibie rodu. Dobra von Matuschków przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej folwark przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Obecnie zachowane zabudowania są własnością prywatną, można zobaczyć je z zewnątrz z pewnej odległości.
Pałac
Historia rezydencji w Prężynce jest dość tajemnicza. Tak naprawdę nie wiemy dokładnie ani kiedy budynek został wystawiony, ani kiedy uległ zagładzie. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że barokowy pałac ufundowano w XVII wieku. Budynek przetrwał drugą wojnę światową, jednak już około 1960 roku jego stan określano jako częściową ruinę. W kolejnych latach został ostatecznie zniszczony i wyburzony. Obecnie jedynym śladem po pałacu jest niewielkie wzniesienie, skrywające jego piwnice. Pałac był budynkiem murowanym, potynkowanym, założonym na planie litery „T”, częściowo podpiwniczonym, dwukondygnacyjnym, nakrytym dachami czterospadowymi. Fasada korpusu była ośmioosiowa. Naroża budynku akcentowały lizeny, elewacje ozdabiały również obramowania otworów okiennych (uszate z kluczem). Pałac posiadał dwutraktowy układ wnętrz. Pomieszczenia parteru nakrywały sklepienia kolebkowe z lunetami i kolebkowo-krzyżowe.
Na wschód od miejsca dawnego usytuowania pałacu znajdują się ruiny niewielkiego ceglanego budynku. Analizując układ zabudowy na podstawie dziewiętnastowiecznej litografii przypuszczam, iż są to pozostałości wpisanej do rejestru zabytków oficyny, uznawanej przez konserwatorów za „nieistniejącą”. Budynek wzniesiony na rzucie prostokąta, zachował piwnice i mury kordonowe przyziemia. Agonalny stan obiektu każe przypuszczać, że wkrótce informacje w rejestrze zabytków będą zgodne z rzeczywistością.
Budynki gospodarcze dawnego folwarku otaczające z trzech stron dziedziniec, w stronę którego skierowana była fasada pałacu zachowały się w niezłym stanie. Potężne obiekty dominujące nad zabudową wioski, są ostatnim świadectwem zamożności majątku rodziny von Matuschka.
Zabytki w Prężynce
Do rejestru zabytków w Prężynce wpisano oficynę pałacową z połowy XIX wieku (25.06.1965r., nr rej.: 1041/65). Według informacji z rejestru zabytków budynek nie istnieje.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Słokowa zapewniają rzadko kursujące z Białej i Prudnika autobusy firmy Veolia Transport Sp. z o.o. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, a następnie skręcić w lewo na obwodnicę miasta, będącą częścią trasy DK40. Jazdę DK40 w stronę Prudnika należy kontynuować do miejscowości Laskowice. W Laskowicach trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą prosto do Słokowa. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 80km. Park w którym znajdowała się rezydencja położony jest na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować w pobliżu zabytkowego spichlerza.
Damian Dąbrowski,
Luty 2013 r.
