Powiat wołowski, gmina Wołów
(nazwa niemiecka: Peruschen, Kreis Wohlau)
Rys historyczny i stan obecny
Właścicielem posiadłości w Pieruszy były m.in. rodziny von Runge, von Puruzen, von Latowski, von Dobschütz, von Studnitz, von Salisch, Heyber-Gymnich, von Brockhausen. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Losy majątku w czasach Polski Ludowej nie są do końca jasne. Jak wiele podobnych miejsc na Śląsku posiadłość została doprowadzona do kompletnej ruiny. W pierwszej kolejności zniknął pałac. Po 1989 roku nastąpiła zagłada większości zabudowań gospodarczych dawnego folwarku. Jeszcze w 2008 roku stała jedna ze stodół, dziś zostały po niej tylko fundamenty. Z całego założenia pozostała tylko opuszczona parterowa oficyna i trzykondygnacyjny murowany spichlerz.
Dokładnie historię posiadłości w Pieruszy przedstawiono w książce
Stan zabudowań w lutym 2012 roku
Pomiędzy 2012 a 2020 rokiem w Pieruszy miały miejsce kolejne wyburzenia. Ostatecznie z dawnego majątku pozostała tylko pozbawiona dachu ruina wielkiego spichlerza.
Zdjęcia z października 2020 roku
Pałac
Z względu na brak materiałów źródłowych nie znany ani daty budowy, ani zniszczenia pałacu w Pieruszy. Wygląd rezydencji można częściowo opisać dzięki widokówkom z miejscowości sprzed 1945 roku. Pewne poszlaki pozwalają również datować budynek. Pierwszą z nich jest źródło z 1845 roku, które wspomina w Pieruszy folwark, natomiast nie pojawia się w nim informacja o pałacu. Następnie warto zwrócić uwagę na styl architektoniczny w jakim zbudowano rezydencję. Neogotyckie pałace przeważnie wznoszono w drugiej połowie XIX wieku. Istotny jest również fakt posiadania przez rodzinę von Salisch rezydencji w Kosinowie, gdzie jeszcze w 1859 roku na świat przyszedł Rudolf von Salisch. Bardzo możliwe, że to właśnie Rudolf von Salisch był fundatorem pałacu w Pieruszy, w latach osiemdziesiątych XIX wieku. W tym czasie Heinricha Wilhelma von Salisch zarządzał większością rodzinnych majątków, ale posiadłość w Pieruszy przekazał już synowi. Neogotycki styl budynku i stosunkowo krótka historia miały wpływ na lekceważące podejście do niego w czasach Polski Ludowej. Zwłaszcza w pierwszy latach PRL-u konserwatorzy nie wykazywali zainteresowania rezydencjami w stylu neogotyckim, który czasem określali nawet jako „styl niemiecki”. W powojennej rzeczywistości określanie to miało oczywiście pejoratywny wydźwięk. W takiej atmosferze pałac w Pieruszy został doprowadzony do ruiny i w końcu rozebrany. Obecnie po budynku pozostały tylko fragmenty ścian piwnic i fundamentów. Z historią budynku wiąże się jeszcze pewna legenda. Ponoć pod koniec drugiej wojny światowej właśnie do pałacu w Pieruszy trafiły skrzynie w których berlińscy muzealnicy ukryli tzw. Skarb Priama. W 1986 roku w ruinach pałacu miały być prowadzone prace poszukiwawcze. Zaginiony skarb Priama znalazł się w 1994 roku w Muzeum Puszkina w Moskwie, gdzie zapewne trafił prosto z zajętego przez Rosjan Berlina. Legenda związana ze skarbem Priama dodaje jednak nieco atrakcyjności mało interesującemu miejscu jakim dziś są pozostałości majątku w Pieruszy. Pozwólmy więc w nią wierzyć osobom zainteresowanym. Wracając do tematu siedziby rodziny von Salisch. Pałac był budynkiem murowanym z cegły, potynkowanym, prawdopodobnie założonym na planie prostokąta, trzykondygnacyjnym, nakrytym płaskim pulpitowym dachem. Bryłę budynku urozmaicały wykusze i kwadratowa wieża. W przyziemiu zastosowano pseudoboniowanie. Pozostałe kondygnacje oddzielały gzymsy. Elewacje ozdabiały typowo neogotyckie detale: nadokienniki, krenelaż, sterczyny. Do dziś przetrwały elementy bramy prowadzącej do pałacu i to dzięki nim można w terenie stosunkowo łatwo trafić na gruzowisko pozostałe po budynku.
Zabytki w Pieruszy
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Pieruszy. W ewidencji zabytków miejscowości znajduje się zespół folwarczny: oficyna mieszkalna, budynek gospodarczy, spichlerz, dwie stodoły. Obecnie część zabudowań (dwie stodoły) już nie istnieje, pozostałe powoli popadają w ruinę.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Pieruszy jest bardzo trudny. W miejscowości zatrzymują się rzadko kursujące autobusy PKS z Wołowa. Do samego Wołowa można dotrzeć np. autobusami lub pociągami w Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Za miejscowością Prusice z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w drogę do Krościny Małej. Z Krościny Małej trzeba wyjechać lokalną drogą prowadzącą przez Jagoszyce i Chodlewko do miejscowości Borówek, gdzie należy skierować się w prawo DK342. Ta ostatnia trasa prowadzi do Strupiny. Ze Strupiny do Pieruszy można dotrzeć lokalną drogą przez Ligotę Strupińską i Pawłoszewo. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 230km. Park i pozostałości zespołu folwarcznego położone są w południowo-wschodniej części miejscowości, na lewo od głównej drogi. Samochód można zostawić na dziedzińcu pośród opuszczonych zabudowań dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2013 r., aktualizacja październik 2020r.
Resztki rezydencji, zdjęcia z lutego 2012 roku
