Powiat namysłowski, gmina Świerczów
(nazwa niemiecka: Sterzendorf, Kreis Namslau)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie z 1353 r. jako Stareczendorff. Pierwszym znanym prywatnym właścicielem miejscowości był Henryk Mikołaj Jankewitz zwany Colla, starosta wrocławski rezydujący w Namysłowie. Prawdopodobnie wioska należała do posiadłości starostów namysłowskich i stąd wzięła się jej nazwa – Starościn. Za czasów starosty Henryka Jankewitza w miejscu starszego dworu myśliwskiego wzniesiono wieżę mieszkalną, określaną również mianem zamku. Kolejnymi właścicielami Starościna byli Jan Stwoliński i Georg Dreske. W 1604 r. wdowa po tym ostatnim sprzedała majątek Konradowi Saurma von Jeltsch. W rękach rodziny Saurma posiadłość pozostała do końca drugiej wojny światowej. Następnie majątek został upaństwowiony. Pałac wykorzystywano przez jakiś czas jako szkołę i internat, następnie dom dziecka, później ponownie jako szkołę. W 1996 r. budynek przejęła gmina i urządziła w nim centrum kultury. W XXI w. stan techniczny budynku ulegał pogorszeniu, a w budżecie samorządu brakowało środków na bieżące remonty. W tej sytuacji gmina Świerczów od 2007 r. próbowała sprzedać zabytek. Ostatecznie w 2008 r. obiekt kupiła firma ZARMEN Sp. z o.o. z Chorzowa. Inwestor planował otworzyć w pałacu centrum hotelowo – konferencyjne. W kolejnych latach nie prowadzi jednak prac remontowo-budowlanych. Rezydencja w Starościnie pozostawała zabezpieczona przed wejściem osób postronnych i nie była dewastowana, jednak zaniedbany zabytek powoli niszczał. W 2020 roku w rezydencji prowadzono prace remontowe obejmujące m.in. wymianę dachu. Teren wokół pałacu jest zabezpieczony. Prywatny obiekt można zobaczyć z zewnątrz z pewnej odległości.
Pałac i park w Starościnie we wrześniu 2009 roku
Pałac
Rezydencja w Starościnie była wielokrotnie przekształcana i rozbudowywana. Pierwotny budynek przebudował po 1604 r. Konrad Saurma von Jeltsch. Jego spadkobiercy kolejne prace budowlane przeprowadzili w XVIII w. i około 1800 r. W rezultacie niewielki szlachecki dworek rozbudowano na barokowy trzyskrzydłowy pałac. Ostatnią znaczącą przebudowę przeprowadził w latach 1917-19 Friedrich książę von Saurma – Sterzendorf.
Barokowo – klasycystyczny pałac w Starościnie to budynek trzyskrzydłowy, założony na planie litery „U”, murowany z cegły z użyciem kamienia, potynkowany. Starsza część frontowa parterowa, nowsze skrzydła dwukondygnacjowe. Pałac nakrywają dachy czterospadowe oraz dach mansardowy z lukarnami nad dawnym dworem. Elewacja frontowa (pd.-zach.) siedmioosiowa, z centralnie umieszczonym wejściem, nad którym niewielka facjata. Od strony ogrodu skrzydła ujmują otwarty dziedziniec. W części centralnej elewacji ogrodowej wejście poprzedzone portykiem kolumnowym podtrzymującym niewielki balkon. Przy skrzydle pn.-zach. nowsza przybudówka. Elewacje zachowały podziały pilastrowe oraz prostokątne i uszate obramienia otworów okiennych. Część okien zamknięta łukiem koszowym. Układ pomieszczeń w starszym budynku wielotraktowy, z sienią i klatką schodową na osi, skrzydła boczne jednotraktowe, w skrzydle pd.-wsch. korytarz od strony dziedzińca. Większość pomieszczeń nakrywają sufity, jedynie w jednym zachowane sklepienie kolebkowo – krzyżowe. Prawdopodobnie jest to najstarsza część budynku.
Stan rezydencji w sierpniu 2014 roku
Pałac w Starościnie otacza piękny park krajobrazowy z cennymi okazami starodrzewu. Na szczególną uwagę zasługują cztery lipy, pomniki przyrody, rosnące bezpośrednio przy budynku, dąb szypułkowy o obwodzie 520 cm, żywotniki i cypryśniki, choina kanadyjska, katalpa wielokwiatowa, tulipanowiec amerykański i świerk Brawera. W parku licznie występują buki, klony i świerki. Nie brak w nim również krzewów, spośród których wyróżniają się rododendrony i magnolia parasolowata. Od strony południowej przed pałacem utworzono owalny gazon. W parku znajduje się zrujnowana kaplica grobowa dawnych właścicieli i klasycystyczna oficyna wzniesiona około 1800 r. Oficyna to budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, nakryty dachem naczółkowym. Fasada pięcioosiowa, z centralnie umieszczonym portykiem wgłębnym z parą kolumn toskańskich i pilastrami. Nad portykiem niewielki trójkątny przyczółek z odcinkowym oknem. Elewacje budynku ozdobione boniowaniem. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralnie umieszczoną sienią.
Na północny – zachód od zespołu pałacowo – parkowego zlokalizowano folwark. Budynki gospodarcze wzniesione wokół prostokątnego dziedzińca pierwotnie tworzyły zwartą zabudowę. Do dziś przetrwała tylko część z nich, między innymi spichlerz.
Pałac w 2020 roku
Zabytki w Starościnie
W rejestrze zabytków sztuki osobno zapisano: pałac (01.03.1958 r., nr rej.: 312/58), oficynę (06.02.1970 r., nr rej.: 1945/70) i park (30.01.1984, nr rej.: 100/84).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd do Starościna komunikacją publiczną jest trudny i czasochłonny. W pierwszej kolejności należy dotrzeć do Namysłowa, najlepiej pociągiem z Katowic lub Tarnowskich Gór, z przesiadką w Kluczborku, następnie z Namysłowa do Starościna kursują autobusy PKS. Autobusy te jeżdżą rzadko (8 kursów) i tylko w dni robocze. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Nogawczyce, następnie DK 88 do Strzelec Opolskich i dalej DK 94 do Opola. Z Opola w kierunku Namysłowa do miejscowości Pokój najkorzystniej jechać DK 454. Dalej proponuję podróżować lokalnymi drogami przez miejscowości: Domaradz, Fałkowice, Zbica. Odległość: w jedną stronę około 115 km. Na miejscu samochód można zostawić na niewielkim parkingu przed ogrodzeniem zespołu parkowo – pałacowego.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2010 r., aktualizacja sierpień 2014r., aktualizacja grudzień 2020r.