Powiat dzierżoniowski, gmina Łagiewniki
(nazwa niemiecka: Schlaupitz, Kreis Reichenbach)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1368 roku. W tym czasie Słupice (Slupicz) należały do Johanna de Legow. W 1392 roku właścicielem wioski był jego krewniak Hannos von Logow. W posiadaniu rodziny von Logau Słupice pozostały do początku XVII wieku. Zapewne w niezachowanej pierwotnej siedzibie rodu w Słupicach urodził się m.in. Georg von Logau (ok.1485r.), poeta, doktor praw, pełniący funkcję sekretarza króla Czech Ferdynanda I Habsburga. Ostatnim właścicielem Słupic z rodu von Logau był starosta hrabstwa kłodzkiego Heinrich, który w 1605 roku otrzymał czeski tytuł barona. W kolejnych latach miejscowość przeszła w ręce rodu zu Schönaich-Carolath. Około 1610 roku Georg baron von Schönaich z dóbr Słupice i Młynica utworzył niewielki majorat. W 1765 roku właścicielem włości był generał major Karl książę von Schönaich. W 1830 roku majorat należał do hrabiego von Schönaich. W Słupicach znajdował się pański dom, folwark, 100 domów, 3 młyny wodne, wiatrak, ewangelicka i katolicka szkoła, kościół katolicki. Wioska liczyła 680 mieszkańców, w tym 199 katolików. W 1845 roku właścicielem majoratu był książę Friedrich von Schönaich-Carolath, posiadacz dóbr Zabór (Saabor) koło Zielonej Góry. W Słupicach wzmiankowano 114 domów, pański dom, folwark, owczarnię (840 owiec merynosów), 3 młyny wodne, wiatrak, ewangelicką i katolicką szkołę, katolicki kościół parafialny (parafia obejmowała m.in. Słupice, Młynicę, Janczowice w powiecie dzierżoniowskim oraz Karolin, Winną Górę, Księginice Małe w powiecie niemczańskim). Miejscowość zamieszkiwały 739 osób, w tym zaledwie 228 wyznania katolickiego. Książę Friedrich von Schönaich-Carolath, major i były starosta pojawiał się w księgach adresowych do 1858 roku. Przed 1861 rokiem majorat obejmujący Młynicę i Słupice odziedziczył książę Ferdinand. W 1886 roku dobra w dalszym ciągu należały do Ferdinanda księcia zu Schönaich-Carolath z Zaboru (auf Saabor bei Grünberg). Dzierżawcą majątku był książę Georg zu Schönaich-Carolath, mieszkający w rezydencji w Młynicy (zu Mellendorf). Posiadłość w Słupicach liczyła 339ha, w tym 249ha pól uprawnych, 50ha łąk, 1ha pastwisk, 28ha lasów, 1ha stawów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku hodowano 14 koni, 54 sztuk bydła, w tym 29 krów, 400 owiec i 14 świń. W 1905 roku właścicielem majątku w Słupicach był Georg książę zu Schönaich-Carolath z Zaboru. Posiadłość liczyła 334ha, w tym 241ha pól uprawnych, 45ha łąk, 6ha, 27ha lasów, 21ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1937 roku majorat Młynica (Majoratsherrschaft Mellendorf) liczący 997,43ha należał do księcia Hansa Georga zu Schönaich-Carolath. Posiadłość w Słupicach miała powierzchnię 223,86ha, w tym 172,75ha pól uprawnych, 12,13ha łąk, 4,15ha pastwisk, 0,5ha stawów, 28,71ha lasów, 2,9ha parku i ogrodu, 2,47ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej śląskie majątki rodu Schönaich-Carolath przejęło państwo polskie. Dwór w Słupicach został uszkodzony w końcowej fazie drugiej wojny światowej w 1945 roku. W czasach Polski Ludowej właścicielem zabytku było Kółko Rolnicze. W 1972 roku dwór wykorzystywano jako magazyny. Dalsze losy rezydencji nie są jasne. Na początku XXI wieku zabytek był już rozpadającą się ruiną.
Dwór
Prawdopodobnie jednoskrzydłowy dwór (obecne skrzydło wschodnie) w Słupicach powstał w pierwszej połowie XVI wieku, być może w miejscu starszej siedziby rodu von Logau. Rezydencja w formie renesansowego dworu obronnego o dwóch skrzydłach została ukończona w 1563 roku dla Friedricha von Logau. Nie wcześniej niż w latach dziewięćdziesiątych XVI wieku dobudowano trzecie – południowe – skrzydło dworu. Dziedziniec dworu zamykał z czwartej strony mur kurtynowy. Rezydencja przechodziła kolejne przekształcenia w XVIII, XIX i XX wieku. Jak podaje Romuald Łuczyński („Ruiny renesansowego dworu”, w: „Sudety” nr 5/122, s.21) skrzydło południowe z nieznanych przyczyn popadło w ruinę pod koniec XIX wieku. W latach sześćdziesiątych następnego stulecia układ murów tej części zabytku był już nieczytelny. Pozostałe dwa skrzydła zostały zrujnowane po 1972 roku i do dziś przetrwały w nich mury obwodowe oraz część ścian działowych. W obecnej formie dwór jest dwuskrzydłowy, murowany z kamienia i cegły, ze ścianami pokrytymi resztkami tynków. Skrzydła podpiwniczone, dwukondygnacyjne, dwutraktowe, nakryte były dachami dwuspadowymi. W narożniku północno-wschodnim zachował się mocno uszkodzony ozdobny szczyt. Część okien w kamiennych fasciowych obramieniach, inne ozdabiały pseudoobramienia wykonane w tynku metodą sgraffitową. Niestety nie zachował się portal akcentujący główne wejście. W skrzydle północnym umieszczono przejazd bramy nakryty sklepieniem sieciowym z zaznaczonymi „szwami”. Skrzydło to pełniło funkcje administracyjno-mieszkalne. Część pomieszczeń parteru nakrywały sklepienia kolebkowe, w innych - jak np. wielkiej izbie będącej zapewne kancelarią - zastosowano stropy belkowe. W sieni znajdowały się kamienne schody przyścienne z zabiegiem. Sale na piętrze służyły celom mieszkalnym. Drugie zachowane skrzydło dworu (wschodnie) pełniło funkcje gospodarcze i do każdego z jego czterech pomieszczeń parteru wchodziło się z dziedzińca osobnym wejściem. Na drugą kondygnację prowadziły nie zachowane drewniane schody umieszczone w dobudowanej od strony dziedzińca klatce schodowej. Obecnie rozpadające się mury dworu stanowią spore zagrożenie. Budynek nie jest zabezpieczony przed wejściem, jednak najlepiej zabytek obejrzeć tylko z zewnątrz. Od południa i wschodu do dworu przylega dawny park i ogród, zamienione w dziki zagajnik, który latem utrudnia zauważenie rezydencji z drogi Słupice – Stoszów. Zarośnięta łąka na północ od dworu to dawny dziedziniec gospodarczy. Wokół niego częściowo zachowane zrujnowane zabudowania pofolwarczne (północna i zachodnia pierzeja), niektóre z nich w znacznym stopniu przekształcone. Prawdopodobnie na początku obecnego stulecia część obiektów dawnego folwarku była użytkowana, jednak w 2013 roku zabudowania wydawały się opuszczone.
Zabytki w Słupicach
Do rejestru zabytków w Słupicach wpisano kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła, 1890r. (nr rej.: A/5816 z 13.03.2012r.) oraz ruinę dworu, XVI, XVIII w. (nr rej.: A/4696/757 z 27.09.1960r.). Zarówno dawny park z ogrodem jak i przekształcone resztki zabudowań pofolwarcznych nie są objęte nawet wpisem do ewidencji zabytków.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Słupic nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK39 do Łagiewnik. W Łagiewnikach należy skierować się na trasę nr 384 (ul. Jedności Narodowej), z której pod koniec miejscowości trzeba skręcić w prawo w ul. Ślężną w kierunku Olesznej. W Olesznej na skrzyżowaniu trzeba skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Słupic przez Młynicę. W centrum Słupic należy skręcić w lewo, w ulicę w kierunku Stoszyc. Ruiny dworu (nr 4) znajdują się na południowym krańcu Słupic, na prawo od głównej drogi. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 180km, z Wrocławia około 45km. Samochód można zostawić przy gruntowej drodze przebiegającej pomiędzy dawnym folwarkiem a dworem.
Damian Dąbrowski,
Maj 2015 r.
