Świętoszowice

Powiat tarnogórski, gmina Zbrosławice

(nazwa niemiecka: Schwientoschowitz, w latach 1936-1945 Einhof, Kreis Tost-Gleiwitz)

Rys historyczny i stan współczesny:

Początki miejscowości sięgają średniowiecza. Od 1654r. trzy sąsiednie miejscowości Ziemięcice, Świętoszowie i Przezchlebie należały do zakonu jezuitów. Zakonnicy pozostali właścicielami dóbr do 1730r. Następnie wszystkie wymienione majątki przeszły na własność rodziny von Woisky. W 1774r. po śmierci Franza von Woisky, posiadłości znalazły się w rękach jego siostry Barbary, małżonki Wilhelma Ludwika von Minnigerode. W 1782r. rodzina von Minnigerode sprzedała wioski generałowi Paulowi von Werner. W 1792r. właścicielem Ziemięcic, Świętoszowie i Przezchlebia był Johannes Nepomucen Ignatz Franz Josef Welczek, Freiherr von Gross Dubensko und Petersdorf, Erbherr auf Laband (ur. 1749r., zm. 1811r). W 1797r. wymienione majątki wykupił od teścia Joseph von Jarotzki (ur.1773r., zm.1855r.), mąż Anny Karoliny von Welczek. On również nie pozostał długo ich właścicielem. Już w 1801r. sprzedał dobra Karlowi Josephowi von Strachwitz (zm.1823r.). Następnie włości w spadku otrzymał Carl Ernst von Strachwitz, syn Karla Josepha. W 1861r. Carl Ernst von Strachwitz był właścicielem majątków w Kamieńcu, Karchowicach, Księżym Lesie, Ziemięcicach Przezchlebiu i Świętoszowicach. W tym czasie w Świetoszowicach mieszkało 265 osób, w tym 260 katolików i 5 ewangelików. W 1868r. dobra otrzymuje major Rudolph von Strachwitz. W 1886r. kolejnym właścicielem posiadłości z rodów von Strachwitz zostaje Arthur. W 1886r. majątek w Świetoszowicach liczył 275ha, w tym 202ha pól uprawnych, 10ha łąk, 57ha lasów, 6ha gospodarstwa. Rodzina von Strachwitz rezydująca w Kamieńcu włości w Świętoszowicach oddawała w dzierżawę. Dzierżawcami byli między innymi: Max Fordan z Ziemięcic (1872, 1876r.), Eberhardt (1886r., 1894r.). W 1896r. państwo stanowe Kamieniec odziedziczył Carl von Strachwitz. Kilka lat później sprzedał on majątek w Świętoszowicach. W 1917r. właścicielem posiadłości o powierzchni 170ha był Viktor Kranczoch. Do Viktora Kranczocha dobra należały co najmniej do 1937r. Przed 1926r. jego pełnomocnikiem została żona Magdalene Kranczoch z domu Braschke. Gospodarstwem liczącym 160ha (w tym 148,8ha pól uprawnych, 6,2ha łąk, 5,4ha ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych) zarządzał inspektor Franz Prgozallek. Wielkość majątku nie uległa zmianie do 1937r. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały przejęte przez państwo polskie. Zabudowania gospodarcze folwarku przez wiele lat były wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem, w dworze urządzono mieszkania dla pracowników PGR-u z Kamieńca.

Dwór

Według źródła z 1845r. w Świętoszowicach znajdował się folwark. W dokumencie brak jednak informacji na temat dworu. Modernistyczny budynek został prawdopodobnie wzniesiony w drugiej połowie XIX w., bądź na początku dwudziestego stulecia. Obiekt był siedzibą dzierżawców majątku Einhof. Następnie mieszkała w nim rodzina Kranczoch. Budynek otaczał niewielki ogród (0,5ha) wzmiankowany po raz pierwszy w 1912r.

Dwór murowany z cegły, otynkowany, założony na planie prostokąta, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i powiekami. Fasada sześcioosiowa, z czteroosiową facjatą, zamkniętą trójkątnym przyczółkiem. Główne wejście znajduje się na osi południowej elewacji bocznej. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem między traktami.

Obiekt od wielu lat znajduje się w rękach prywatnych, nie zamieszkały, zaniedbany, powoli popada w ruinę. Elewacja południowa pomalowana na żółto to jedyny ślad prac remontowych prowadzonych około 2009 roku. W pierwszych latach XXI wieku wokół dworu stały zaparkowane liczne maszyny rolnicze. W 2009r. w pobliżu rezydencji stały zabudowania gospodarcze. Część z nich groziła zawaleniem i w kolejnych latach zostały rozebrane. Obecnie wygląda na to, że przedsiębiorstwo rolne funkcjonujące w Świętoszowicach ostatecznie upadło. Na ścianach opuszczonego dworu umieszczono tabliczki „Obiekt w likwidacji”. Jeśli nic się nie zmieni w najbliższym czasie po opisywanym budynku pozostaną tylko zdjęcia i wspomnienia. Jak na ironię z okien dworu widać dopiero co wybudowaną nowoczesną autostradę. A może budynek ten nie przystaje już do naszych czasów.

Zabytki w Świętoszowicach

Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Świętoszowicach. Brak ochrony konserwatorskiej doprowadził do wyburzenia zabudowań folwarcznych w miejscowości oraz zaniedbania i likwidacji ogrodu otaczającego dwór. Obecnie zagrożony jest byt samej rezydencji. Niestety budynkiem w dalszym ciągu nie interesują się służby konserwatorskie.

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Świetoszowic zapewniają autobusy KZK GOP kursujące między innymi z Gliwic i Tarnowskich Gór. Najbliżej dworu znajduje się przystanek Świętoszowice Szkoła, zatrzymują się na nim autobusy linii 80, 112 i 288. Podróżującym samochodem proponuje jechać z Gliwic DK 78 w kierunku Tarnowskich Gór. Za miejscowością Czekanów, z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo, w lokalną drogę do Świętoszowic. Dokładna lokalizacja: Świętoszowice, ul. Mikulczycka 94. W jedną stronę około 12km. Samochód można zostawić na parkingu pod sklepem przy ul. Mikulczyckiej.

Damian Dąbrowski,

Maj 2009 r., aktualizacja styczeń 2013r.