Powiat kluczborski, gmina Lasowice Wielkie
(nazwa niemiecka: Thule, Kreis Rosenberg)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka źródłowa o Tułach pochodzi z 1416 r. Informacje o właścicielach miejscowości pochodzą dopiero z XVII w. Na początku tego stulecia majątek należał do Jana ze znanego śląskiego rodu von Dambrowka. Po nim dobra odziedziczył syn, również Jan oraz wnuk Jan Jerzy Rudolf (zm. 1720 r.), który w 1711 r. sprzedał Tuły Edwardowi von Blacha. W rękach rodu von Blacha majątek pozostał do 1867 r., kiedy to zakupili go Fürstenbergowie. Rodzina von Fürstenberg pozostała w Tułach do 1945 r., a ostatnim właścicielem posiadłości był Engelbert von Fürstenberg-Thule. Po drugiej wojnie światowej na bazie upaństwowionego majątku utworzono PGR. Pochodzący z XVIII w. pałac wykorzystywano jako przedszkole, biura oraz mieszkania. Budynek w 1971 r. przeszedł generalny remont, wymieniono w nim stropy, posadzki, instalacje. Od upadku PGR w latach 90-tych XX w. pałac stoi pusty. Początkowo był dzierżawiony wraz z folwarkiem, obecnie stanowią własność prywatną. Teren wokół ogrodzony, dawna rezydencja zabezpieczona przed wejściem. Pałac podobnie jak otaczające go budynki gospodarcze powoli obraca się w ruinę. W lepszym stanie pozostaje jedna z oficyn, w dalszym ciągu zamieszkana. Do pałacu przylega zdewastowany park krajobrazowy. W 2012 roku na wniosek Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Opolu właściciel wykonał wymianę zdegradowanych obróbek blacharskich i uzupełnił orynnowanie. Inwestor nie posiada zdefiniowanych planów wobec obiektu i w kolejnych latach nie kontynuował prac remontowych. Elewacje pałacu powoli niszczeją.
Stan pałacu w Tułach w lipcu 2009 roku
Pałac
Barokowy pałac został zbudowany po 1760 r. przez rodzinę von Blacha. Około 1851 r. budynek przeszedł znaczną przebudowę. Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty wysokim dachem mansardowym z lukarnami. Fasada dziewięcioosiowa z centralnym trójosiowym płytkim ryzalitem z facjatą. W niej umieszczono tarczę herbową Fürstenbergów. Elewacja ogrodowa powtarza układ fasady, przy czym ryzalit jest większy i zamyka go trójkątny przyczółek z zegarem słonecznym. Elewacje zachowały pierwotne podziały i zdobienia. Przyziemie pokrywa boniowanie pasowe, ryzalit artykułują lizeny, okna w profilowanych opaskach, część z nich z gzymsami nadokiennymi o wykroju łuku odcinkowego, inne w obramieniach uszatych. Pomiędzy oknami płyciny, niektóre z wyciętymi narożnikami. Układ wnętrz przekształcony.
Po bokach pałacu znajdują się dwie barokowe oficyny. Są to identyczne parterowe budynki, nakryte wysokimi dachami dwuspadowymi z naczółkami i facjatkami. Elewacje oficyn o skromnej dekoracji, ozdobione opaskami okiennymi i boniowaniem naroży. Przy podwórcu gospodarczym zachowane zabudowania dawnego folwarku, m.in. XVIII-wieczna obora i pochodzący z XIX w. spichlerz.
W Tułach warto również zobaczyć neogotycki kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Bolesnej. Piękna strzelista świątynia wzniesiona w 1853 r. to jedno z pierwszych dzieł znanego architekta śląskiego Alexisa Langera.
Pałac, folwark i kościół w Tułach w sierpniu 2014 roku
Zabytki w Tułach
Do rejestru zabytków sztuki w Tułach wpisano: zespół kościoła parafialnego, nr rej.: 862/64 z 09.05.1964 r., zespół pałacowy, nr rej.: 1034/65 z 10.06.1065 r. i park, nr rej.: 140/86 z 11.06.1986 r.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Tuł jest możliwy, ale nie należy do najłatwiejszych. Na dworcu kolejowym w Tułach zatrzymują się pociągi z Opola do Kluczborka, niestety kursują one rzadko (pięć razy w dni robocze). Autobusy PKS z Kluczborka i Opola jeżdżą jeszcze rzadziej. Planującym taką podróż polecam dojazd pociągiem z przesiadką w Opolu, ponieważ do Opola można dotrzeć znacznie łatwiej niż do Kluczborka. Wybierającym dojazd samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 do węzła Nogawczyce, następnie DK 88 do Strzelec Opolskich i DK 94 do Opola. Z Opola najlepiej wyjechać DK 45 w stronę Kluczborka, za miejscowością Jełowa należy skręcić z tej trasy w lewo w lokalną drogę do Tuł prowadzącą przez Laskowice. Odległość: w jedną stronę niecałe 100 km. Na miejscu najlepiej zostawić samochód na parkingu przy kościele, bardzo blisko pałacu.
Damian Dąbrowski
Kwiecień 2010 r., aktualizacja sierpień 2014r.