Powiat opolski, gmina Turawa
(nazwa niemiecka: Turawa, Kreis Oppeln)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą dopiero z XVI w. W 1521 r. Piotr von Königsfelder (zm. 1540 r.), marszałek księstwa opolsko-raciborskiego kupił Kuchary (Turawę) i Kotórz Wielki. Z małżeństwa z Katarzyną Strzelą z Otmętu Piotr pozostawił syna Jerzego i córkę Katarzynę. Jerzy von Königsfelder był właścicielem części Kotorza i Kuchar, po jego śmierci, pomiędzy 1562 a 1565 rokiem majątki przeszły w ręce siostry Katarzyny, od 1556 r. małżonki Jana Kokorza z Kamieńca. Za czasów Jerzego von Königsfeldra zmieniono nazwę folwarku Kuchary na Turawa. W dokumentach z 1593 r. Katarzyna z domu von Königsfelder w dalszym ciągu wymieniana była jako właścicielka Turawy. Następnie majątek odziedziczyła jej wnuczka Katarzyna Sedlnitzky von Choltitz, żona barona Andrzeja Kochtitzkiego. W czasie wojny trzydziestoletniej Kochtitzki opowiedział się po stronie obozu protestanckiego i po sukcesach wojsk cesarskich jego majątki na Śląsku zostały skonfiskowane. Katarzyna Kochtitzky w 1629 r. sprzedała Turawę Janowi von Dambrowka z Jasieni, synowi Jana Jerzego (zm. 1618 r.). W 1638 r. państwo Turawa kupili od niego Mikołaj i Wacław von Blankowsky. Następnym właścicielem Turawy był Jan Blankowsky von Dembschütz und Turawa (ur. 1605 r.). Jan Blankowsky znacznie powiększył majątek rodzinny i w 1681 r. otrzymał tytuł barona. W 1680 r. zarząd nad rozległym kompleksem dóbr (państwa Turawa, Dobrodzień, Zębowice, Gosławice) przekazał synowi Bogusławowi (ur. 1659 r.). Po śmierci Bogusława Blankowskiego w 1710 r. jego dwaj synowie podzielili się odziedziczonym majątkiem. W wyniku tego podziału Turawa przypadła Franciszkowi Karolowi von Blankowskiemu, który dwa lata później sprzedał posiadłość Marcinowi Scholzowi von Löwencron (1661-1731). Z dwóch małżeństw Marcin von Löwencron miał trzech synów i osiem córek. Turawę odziedziczył jeden z synów, Anton von Löwencron, od 1746 r. małżonek Anny Barbary von Garnier, córki Piotra von Garnier z Lublińca. Anton von Löwencron zmarł w 1759 r., wdowa po nim rok później wyszła za mąż za hrabiego Franciszka von Gaschin z Żyrowej. Anna Barbara z domu von Garnier w 1794 r. z majątków: Turawa, Kotórz Wielki i Mały, Ligota Turawska, Zakrzów Turawski, Bierdzany, Kobylno i Gosław utworzyła dziedziczny majorat. Na mocy umowy rodzinnej pierwszym jego właścicielem został w 1804 r., jej bratanek Franciszek Xawery von Garnier (zm. 1838 r.), syn Józefa von Garnier (1731-1787) i Julii Weroniki (ur.1729 r.) von Löwencron, najmłodszej córki Marcina von Löwencron. Odtąd do 1945 r. majątek w Turawie należał do rodziny von Garnier. W 1841 r. właściciel majoratu, Franciszek Serafin von Garnier, syn Franciszka Xawerego, otrzymał tytuł hrabiego pruskiego, z predykatem „Garnier-Turawa”. Następnie majątek należał do syna Franciszka Serafina, Konstantego von Garnier-Turawa (zm. 1861 r.). Po śmierci Konstantego majorat odziedziczyli jego dwaj synowie, najpierw Konstanty junior (zm. 1868 r.), a następnie Karol (zm. 1898 r.). W 1886 r. majorat liczył 3298 ha powierzchni. Od 1898 r. do końca drugiej wojny światowej właścicielem fideikomisu był hrabia Hubert von Garnier-Turawa (zm. 1952 r.). Po 1945 r. majątki rodziny von Garnier-Turawa zostały upaństwowione. Pałac w Turawie już w 1937 r. został przeznaczony na dom sierot. W Polsce Ludowej w 1949 r. w rezydencji urządzono funkcjonujący do dzisiaj Państwowy Dom Dziecka. Ze względu na przeznaczenie budynku, można go oglądać tylko z zewnątrz. Do pałacu przylega park krajobrazowy z licznymi okazami starodrzewu. Na północ od rezydencji zachowane budynki gospodarcze dawnego folwarku.
Pałac
Szukając informacji na temat Turawy można trafić na wzmianki o średniowiecznym zameczku myśliwskim należącym do Piastów opolskich. Do wiadomości tych należy podchodzić bardzo ostrożnie, niestety nie są one poparte badaniami archeologicznymi. Budowę istniejącego do dziś pałacu około 1730 r. rozpoczął Marcin von Löwencron. Właścicielem majątku był on od 1712 r. i możliwe, że wcześniej mieszkał w jakiejś tymczasowej rezydencji. Pałac w Turawie w 1751 r. rozbudował Anton von Löwencron, dodając do prostokątnego budynku kaplicę, w kształcie wieży. Następnie w 1761 r. wzniesiono skrzydło północne i łącznik z bramą wjazdową. Pałac przekształcono w XIX w. w stylu neobarokowym. W latach 1964-1965 przeprowadzono remont budynku, z adaptacją wnętrz na potrzeby Domu Dziecka.
Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na skomplikowanym rzucie przypominającym literę „C”, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachami mansardowymi z licznymi facjatkami i lukarnami. Elewacje pałacu zachowały wiele ozdobnych detali architektonicznych: podziały ramowe wykonane za pomocą pilastrów kompozytowych i boniowanych lizen, obramowania otworów okiennych, wydatne gzymsy (między piętrami, wieńczące i nadokienne), barokowe szczyty ze spływami wolutowymi. Wnętrza w znacznym stopniu przekształcone. W niektórych pomieszczeniach zachowane boazerie, sztukaterie, kominki oraz sklepienia (kolebkowe z lunetami i gwiaździsto-kryształowe).
Zabytki w Turawie
Do rejestru zabytków w Turawie wpisano zespół pałacowy: pałac (12.04.1956 r., nr rej.: 194/56), stajnię i wozownię (18.03.1972 r., nr rej.: 1957/72), park (12.06.1984 r., nr rej.: 109/84).
Informacje praktyczne i dojazd:
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Turawy zapewniają busy firmy LUZ kursujące z Opola. Do stolicy województwa można bez problemu dotrzeć autobusem lub pociągiem z wielu miast w Polsce. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Nogawczyce, następnie DK 88 do Strzelec Opolskich i DK 94 w stronę Opola. Przed Opolem z tej ostatniej trasy najlepiej skręcić w prawo w lokalna drogę prowadzącą do Turawy przez Falmirowice, Dębie, Dębską Kuźnię, Niwki i Kotórz Wielki. Odległość: w jedną stronę około 85 km. Na miejscu samochód można zaparkować przy pałacu.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011
