Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Thomaswaldau, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Tomkowicach
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Tomkowicach.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. cmentarz ewangelicki, mur ogrodzenia cmentarza ewangelickiego, zespół dworski (nr 11): dwór (nr 11); zespół folwarczny: dom zarządcy, spichlerz (obecnie magazyn zbożowy), oborę, stajnię, stodołę.
W 1262 roku miejscowość wzmiankowano jako Thomaswald. W 1740 roku Tomkowice należały do barona von Matuschka. W 1756 roku właścicielem dóbr został Franz Joseph von Mutius (ur.1704r., zm.1788r.). W 1785 roku w miejscowości znajdowała się pańska siedziba, 2 folwarki, 4 gospodarstwa kmiece, 30 zagrodniczych, wiatrak. Tomkowice liczyły 240 mieszkańców. Właścicielem wsi pozostawał Franz Joseph von Mutius. Trzy lata później majątek odziedziczył jego syn Johann Karl Jakob (ur.1758r., zm.1816r.). Kolejnym właścicielem włości Dolne i Górne Tomkowice został Louis von Mutius (ur.1796r., zm.1866r.). W 1830 i 1845 roku w wiosce wzmiankowano pałac, dwa folwarki, ewangelicką szkołę, wiatrak, pańską gorzelnię. Na folwarku hodowano przede wszystkim owce merynosy i bydło. Generał kawalerii Louis von Mutius (ur.1796r., zm.1866r.) przekazał dobra w Tomkowicach i Starym Zdroju (powiat wałbrzyski) bratu majorowi Franzowi Bernhardowi Karlowi von Mutius (ur.1890r., zm.1858r.). W 1861 roku jako właścicielkę posiadłości wymieniono w księdze adresowej wdowę von Mutius. Przed 1866 rokiem włości otrzymał w spadku rotmistrz Ernst von Mutius, zapewne syn Franza Bernharda Karla, mieszkający w Poczdamie. Na początku lat 70. XIX wieku majątek dzierżawił porucznik Klose. W 1872 roku dobra nabyła rodzina von Richthofen z linii z Bartoszówka. Hermann baron von Richthofen (ur.1860r., zm.1915r.), wzmiankowany był w księgach adresowych w Tomkowicach od 1886 roku. W 1915 roku włości otrzymał w spadku jego syn Eberhard (ur.1899r., zm.1918r.), którego generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był jego kuzyn z Bartoszówka Wolfram von Richthofen (ur.1895r., zm.1945r.). W 1937 roku właścicielem posiadłości w Tomkowicach był starszy ziemski Karl Ulrich baron von Richthofen z Mościska Górnego powiat dzierżoniowski. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił Siegfried baron von Richthofen z Udanina w powiecie średzkim. Majątek liczył 266,95ha, w tym 149,6ha pól uprawnych, 8ha łąk, 4ha pastwisk, 1ha lasów, 4ha parku, ha ogrodu, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po 1945 roku dobra przejęło pastwo polskie. Na terenie folwarku przez kilkadziesiąt lat funkcjonowało Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Dwór w Tomkowicach został wzniesiony w XVIII wieku za rządów rodu von Mutius. Budynek murowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem łamanym. Około 1987 roku dwór przeszedł remont, w wyniku którego elewacje zostały pozbawione ozdobnych detali architektonicznych. Obecnie zabytek jest własnością prywatną, pełni funkcje mieszkalne i można go zobaczyć tylko z zewnątrz.
Na folwarku warto zwrócić uwagę na budynek zarządcy (nr 47) wzniesiony w 1840 roku, przebudowany w 1936r., przekształcony w ostatnich latach. Własność prywatna, pełni funkcje mieszkalną, można go zobaczyć z zewnątrz.
Tomkowice położone są około 20 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd drogami wojewódzkimi nr 382 i 374 do Strzegomia, dalej drogą krajową nr 5 do Granicy, skąd do Tomkowic prowadzi droga lokalna. Dwór (nr 11) znajduje się w centrum wioski, przy głównej ulicy. Zabudowania folwarku (nr 47) położone są bardziej na północ.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2020r.