Powiat średzki, gmina Udanin
(nazwa niemiecka Nieder Mois, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Ujeździe Dolnym
Do rejestru zabytków w Ujeździe Dolnym został wpisany pałac (nr 37): nr rej.: A/2718/742/L z 30.07.1986r. Tak naprawdę to budynek ten jest dawną siedzibą wolnych sołtysów. Wbrew służbom konserwatorskim w dalszej części tekstu określam go jako dwór.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. pozostałe zabudowania zespołu pałacowego stajnię z oborą i częścią mieszkalną, drugą oborę, dwa cielętniki, chlewik, stolarnię, zespół czterech stodół, piątą stodołę z chlewikiem, budynek gospodarczy. Co ciekawe wpis do ewidencji zabytków nie uchronił tych budynków przed rozbiórką. Dziś większość z nich nie istnieje. A wpis nie jest nawet aktualizowany.
Miejscowość wzmiankowano w 1178 roku jako Moyges minor, a w 1201 roku pod nazwą villa Viasd. Pod koniec XIII wieku wieś była własnością Gneomira von Poseritz. W 1201 roku podarował on Ujazd Dolny i Ujazd Górny klasztorowi cystersów w Lubiążu. W czternastym wieku Ujazd Dolny trafi jeszcze na krótko w ręce rycerstwa. Ostatecznie jednak od 1425 do 1810 roku wieś była własnością opatów lubiąskich. W wyniku sekularyzacji dobra w 1810 roku przejęło państwo pruskie. W 1811 roku majątek w Ujeździe Dolnym wraz z całym dominum Bogdanów nabył lubiąski inspektor leśny Joseph Nitsche.
Dziedziczne sołectwo w Ujeździe Dolnym od 1692 roku było własnością rodziny Häusler. Pierwotna siedziba sołtysów została zniszczona w wyniku pożaru w 1811 roku. Rok później dziedziny wójt Franz Häusler wystawił nowy murowany dwór. W 1856 roku kolejny pożar zniszczył zabudowania gospodarcze folwarku. W 1865 roku wójt Julius Häusler wykupił sąsiednie gospodarstwo chłopskie i stworzył większe założenie folwarczne. Następnie wyburzył siedzibę i w 1877 roku wybudował nowy dwór. W 1937 roku właścicielem dziedzicznego sołectwa był rolnik Friedrich Häusler. Majątek liczył 235ha, w tym 201ha pól uprawnych, 14ha łąk, 13ha pastwisk, 3,5ha lasu, 2ha ogrodu, 1,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Dwór w 1885 roku
Źródło: https://polska-org.pl/977965,foto.html?idEntity=563485 (dostęp: 25.11.2021r.)
Neorenesansowy dwór, zbudowany na planie prostokąta, na wysokim cokole, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada siedmioosiowa, z centralnym pozornym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. W elewacji południowej drewniany ganek. W elewacji północnej wieloboczny ryzalit. Elewacje bogato dekorowane, boniowane, z oknami w opaskach, dzielone gzymsami między kondygnacjami i podokiennymi, gzymsem wieńczącym z fryzem kostkowym. Najbardziej ozdobnym detalem jest balkon fasady podtrzymywany przez wolutowe konsole, posadowione na figurach atlantów wyrastających z pilastrów hermowych, dzielących przyziemie pozornego ryzalitu. W części pomieszczeń zachowane stropy z dekoracją stiukową. Do dziś przetrwała oryginalna stolarka okienna i drzwiowa, boazerie, schody i posadzki. Obecnie dwór pełni funkcje mieszkalną i można go zobaczyć z zewnątrz. Rozlegle założenie folwarczne wzniesione wokół dwóch dziedzińców zostało prawie całkowicie rozebrane. Przetrwała jedynie rezydencja i jedna pierzeja budynków gospodarczych.
Plan założenia w 1885 roku
Źródło: https://polska-org.pl/977966,foto.html?idEntity=563485 (dostęp: 25.11.2021r.)
Ujazd Dolny położony jest około 15 kilometrów na południowy-zachód od Środy Śląskiej. Dojazd drogami lokalnymi przez Ciechów, Cesarzowice, Ujazd Górny. Z Ujazdu Dolnego blisko do węzła Jarostów na autostradzie A4. Dawny majątek sołtysów znajduje się w południowej części wioski.
Dokładna lokalizacja dworu:
51.09838347811464, 16.501989845520388
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.
