Powiat trzebnicki, gmina Oborniki Śląskie
(nazwa niemiecka: Heidewilxen, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają XII wieku, a pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi z dokumentu księcia wrocławskiego Bolesława Wysokiego z 1175 roku. W 1202 roku jego syn książę Henryk Brodaty potwierdził nadanie Wilczyna na własność klasztorowi cystersów z Lubiąża. W kolejnych wiekach wioska przeszła w ręce śląskiego rycerstwa. W 1474 roku właścicielem Wilczyna był Hans von Monau. Następnie dobra przeszły na własność Georga von Steinkellera. Kolejni posiadacze Wilczyna pochodzili z rodu von Nostitz. W miejscowości wzmiankowano w 1590r. – Hansa von Nostitz, w 1616r. Hansa Ernsta von Nostitz i w 1636r. – Hansa Heinricha von Nostitz. W 1656 roku majątek należał do Kaspra Friedricha von Scherza. W 1700 roku właścicielką wioski była Maria Aurora von Königsmark (ur.1662r., zm.1728r.), metresa Augusta II Mocnego, elektora Saksonii i króla Polski. Prawdopodobnie w ten sposób powstała historia o postojach w Wilczynie Augusta Mocnego w czasie jego podróży pomiędzy Saksonią a Polską. Maria Aurora von Königsmark nie długo cieszyła się jednak majątkiem. Do 1714 roku należał on już do rodziny von Kittlitz, a następnie w latach 1714-1720 von Kistenau. Kolejnymi właścicielami wioski byli: w 1743 roku Pan von Taborski, w 1763r. von Hahn, w 1779r. Viebig. W 1785 roku w Wilczynie wzmiankowano dom pański, ewangelicki kościół, plebanię, szkołę, folwark, 28 gospodarstw zagrodniczych, 6 gospodarstw chałupniczych i dwa młyny wodne. Wioska liczyła 232 ewangelickich mieszkańców. W 1830 roku właścicielką posiadłości w Wilczynie była wdowa po kupcu Schillerze. Według opisu wioski znajdował się w niej piękny pałac, folwark, 43 domy, kościół ewangelicki, szkoła ewangelicka, wiatrak i cegielnia. Wilczyn zamieszkiwały 354 osoby, w tym 9 wyznania katolickiego. Katolicy należeli do kościoła w Ozorowicach (Sponsberg). W 1845 roku właścicielkami majątku w Wilczynie były cztery córki kupca Schillera: Emilie, Elisabeth, Fanny i Sophie. W tym czasie w miejscowości wzmiankowano pałac, folwark, 61 domów, ewangelicki kościół parafialny, szkołę ewangelicką, dwa wiatraki, cegielnię, browar i gorzelnię. Wilczyn liczył 441 mieszkańców, w tym 14 katolików. Przynależność parafialna od 1830 roku nie uległa zmianie. Część Wilczyna zwano Heidemühle. W przysiółku tym działał kolejny młyn (obecnie w tym miejscu znajduje się kąpielisko). W 1853 roku posiadłość w Wilczynie nabyli Panowie Lauterbach i Bloch. Krótko bo do około 1858 roku pozostała ich wspólną własnością. W księgach adresowych od 1861 roku występuje już tylko nazwisko Lauterbach. W 1872 roku jako właściciel dóbr po raz ostatni został wymieniony Ernst Lauterbach. Po jego śmierci (przed 1876r.) włości otrzymała w spadku zamieszkała w Trzebnicy Pani dr Emma Stahr z domu Lauterbach. W 1886 roku majątek należący do Pani Emmy Stahr małżonki dr Hermanna Stahra liczył 914ha, w tym 287ha pól uprawnych, 30ha łąk, 3ha pastwisk, 560ha lasów, 2ha stawów, 32ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 31 koni, 107 sztuk bydła rogatego, w tym 47 krów, 350 owiec, 32 świnie. Gospodarstwo prowadził inspektor Schöps. W majątku działał młyn wodny, gorzelnia i cegielnia. Pani Emma Stahr z domu Lauterbach pozostała właścicielką dóbr w Wilczynie przynajmniej do 1909 roku. Następnie włości nabyli Benno i Arnold Kaliski z Wrocławia, wymienienie jako właściciele w księdze adresowej z 1912 roku. W 1912 roku ich majątek miał powierzchnię 948ha, w tym 313,5ha pól uprawnych, 28ha łąk, 6,25ha pastwisk, 543,25ha lasów, 1ha stawów, 20ha parku i ogrodu, 36ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark prowadził inspektor Barteczko, a leśniczym był Potrzeba. W gospodarstwie działał młyn wodny i gorzelnia parowa. Przed 1917 rokiem posiadłość nabył Felix Hepner. W 1917 roku dobra rycerskie w Wilczynie (Heidewilxen Rittergut) liczyły 550,7ha, w tym 270ha pól uprawnych, 33ha łąk, 4ha pastwisk, 208ha lasów, 1,7ha stawów, 17ha parku i ogrodu, 13ha dróg, 4ha podwórzy gospodarczych. Zatrudniano m.in. inspektora Barteczko, leśniczego Kawohla, administratora Schaffa. Felix Hepner był właścicielem majątku przynajmniej do 1921 roku. W 1926 roku dobra należały już do Konrada von Loescha (ur.1869r., zm.1937r.). Ich powierzchnia wynosiła 520ha, w tym 235ha pól uprawnych, 28ha łąk, 3ha pastwisk, 220ha lasów, 1ha stawów, 17ha parku i ogrodu, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych. W gospodarstwie m.in. pracowali inspektor Mierisch, leśniczy Heinisch, administrator gorzelni Tschuschke. Specjalizowano się w hodowli czarnobiałego bydła wschodniofryzyjskiego. Przed 1930 rokiem Konrad von Loesch odsprzedał folwark i część majątku Maxowi Königowi i Williemu Schulzowi z Wrocławia. W 1930 roku część dóbr należąca do Maxa Königa i Williego Schulza liczyła 261ha, w tym 238,5ha pól uprawnych, 11ha łąk, 3,25ha lasu, 6,25ha dróg, 2ha podwórzy gospodarczych, a część posiadana przez Konrada von Loescha - 278ha, w tym 9ha pól uprawnych, 12,5ha łąk, 243ha lasów, 1ha stawów, 9,5ha parku i ogrodu, 3ha dróg. W 1937 roku właścicielami byli: dóbr rycerskich (Heidewilxen Rittergut) - Max König, dóbr leśnych (Forstgut) – Konrad von Loesch. W części należącej do Konrada von Leoscha znajdował się park i pałac. Po drugiej wojnie światowej majątki przejęło państwo polskie.
Pałac
Rezydencja w Wilczynie została wzniesiona w osiemnastym stuleciu. Pałac wzmiankowano w 1785, 1830 i 1845 roku. Wygląd budynku można odtworzyć dzięki przedwojennych fotografiom. Pałac był murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty czterospadowym łamanym dachem z powiekami. Rezydencja posiadała ośmioosiową fasadę, z centralnym dwuosiowym pozornym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z okulusem. Ryzalit poprzedzał ganek filarowy podtrzymujący balkon. Do jednej z bocznych elewacji dostawiono parterową dobudówkę. Elewacje pałacu ozdabiały lizeny, gzyms między kondygnacjami, proste obramienia otworów okiennych. Pałac został spalony w końcowej fazie działań drugiej wojny światowej. W 1955 roku budynek był zrujnowany. Zapewne niedługo po tej dacie został rozebrany. Obecnie nie ma po nim śladu. W Wilczynie przetrwał za to park pałacowy oraz ciekawe zabudowania: mauzoleum rodowe rodziny von Lauterbach, zespół zabudowań gospodarczych folwarku (dziś wykorzystywane przez firmę Styrobud), zabudowania gorzelni z 1887 roku (obecnie zajazd Wilczy Gród), neogotycka oficyna przy ulicy Parkowej.
Zdjęcia sprzed drugiej wojny światowej można znaleźć na portalu www.dolny-slask.org.pl
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/982439,foto.html?idEntity=506225 (dostęp 27.02.2014r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/622214,foto.html?idEntity=506225 (dostęp 27.02.2014r.).
Zabytki w Wilczynie
Do rejestru zabytków w Wilczynie (zwanym wcześniej Leśnym) wpisano cmentarz z 1 połowy XIX wieku (16.04.1984r., nr rej.: 553/W) oraz mauzoleum rodowe rodziny von Lauterbach z 1868 roku (ten sam nr rejestru). W ewidencji zabytków znalazły się między innymi zespół pałacowy (ul. Obornicka 28): oficyna dworska i park pałacowy; zespół folwarczny, obecnie zakład produkcyjny (ul. Obornicka 24): stajnia i obora, obora I, obora II, stodoła, brama z murem oraz zespół gorzelni (ul. Obornicka 35): gorzelnia, budynek pomocniczy, garaże.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Wilczyna zapewniają autobusy PKS kursujące z Obornik Śląskich i Trzebnicy. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Trzebnicę. Do miasta można dotrzeć m.in. licznymi autobusami i busami z Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy na wysokości Trzebnicy należy skręcić w lewo w DK340 (ul. Obornicka) prowadzącą do Obornik Śląskich przez środek Wilczyna. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 200km, z Wrocławia około 30km. Zespół pałacowy (ul. Obornicka 28) znajduje się w centrum Wilczyna, na południe od drogi DK340. Do dawnego parku prowadzi ulica Parkowa, boczna ulicy Obornickiej. Samochód można zaparkować przy ulicy Parkowej. Mauzoleum rodziny von Lauterbach, znajduje się na północ od DK340, przy ulicy Jadwigi.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.