Powiat średzki, gmina Malczyce
(nazwa niemiecka Wiltschkau, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Wilczkowie
Do rejestru zabytków w Wilczkowie zostały wpisane kościół par. p.w. Matki Boskiej Różańcowej, 1320, 1705, 1905, nr rej.: A/1006 z 11.04.2007
oraz zespół folwarczny, 2 poł. XIX, ul. Mleczarska, nr rej.: A/3751/634/W z 7.05.1990:
- 8 oficyn mieszkalno-gospodarczych
- spichrz
- park pałacowy
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. dawną rządcówkę (ul. Długa 13) i w Wilczkowie Kolonii dwór (ul. Długa 37).
Miejscowość wzmiankowano w 1413 roku jako Wiltschka. W 1408 roku włości w Wilczkowie należały do rodziny von Heseler, następnie von Borrwitz. Właścicielami wioski byli: w 1413 roku Christoph i Nicol von Borrwitz, w 1455 i 1466 roku Georg von Borrwitz, w 1506r. Christoph von Borrwitz, w 1614 roku Heinze von Borrwitz. W 1789 roku dobra należały do rodziny von Förster z pobliskiego Ruska. W tym czasie w Wilczkowie znajdował się ewangelicki kościół parafialny, pańska siedziba, dwa folwarki, 3 gospodarstwa kmiece, 34 zagrodnicze, dwa młyny oraz kuźnia. W sumie w 49 domostwach mieszkało 290 osób. W 1830 roku właścicielem majątku był major von Heinz. W Wilczkowie znajdowało się 65 domów, pałac z folwarkiem, ewangelicki kościół, dwa wiatraki, młyn wodny. Wieś liczyła 428 mieszkańców, w tym 55 katolików. Kolejny właściciel Willert, znany z dokumentu z 1845 roku, nabył posiadłość za 41 000 talarów reńskich. W kolejnym opisie miejscowości pochodzącym z 1845 roku wymieniono 67 domów, pałac i folwark, 440 mieszkańców, w tym 26 katolików, ewangelicki kościół, młyn wodny, dwa wiatraki. Porucznik w stanie spoczynku Willert pozostał właścicielem dóbr do około 1858 roku. W 1861 roku włości znajdowały się już w rękach Paula Nikolausa Taglioniego (ur.1808r., zm.1884r.), tancerza, choreografa, mistrza baletu z Berlina.
Źródło: https://de.wikipedia.org/wiki/Paul_Taglioni (dostęp: 24.09.2021r.)
Związek rodziny Taglioni z Wilczkowem był jednak bardzo krótki. W latach 1866-1872 posiadłość należała do rotmistrza von Platen. Około 1876 roku dobra nabył porucznik Woldemar von Spiegel. W jego rękach majątek pozostał przynajmniej do 1894 roku. Powierzchnia włości wynosiła 660ha, w tym 426ha pól uprawnych i ogrodu, 46ha łąk, 147ha lasów, 4ha pastwisk, 26ha stawów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. Przed 1898 rokiem majątek Wilczków z folwarkiem Elisenhof nabył kapitan Maximilian von Frankenberg und Ludwigsdorf. Wzmiankowano go w miejscowości do 1902 roku. W 1905 roku właścicielem włości był kapitan Oskar Wentzel. Funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku pełnił porucznik rezerwy Max Krause. Oskar Wentzel był kapitanem pancernika obrony wybrzeża „Siegfried” (wszedł do służby w 1890r.) i stacjonował przeważnie w Kiel. Z małżeństwa Oskara Wenztla z Leonore z domu vom Rath w 1902 roku w Wilhelmshaven na świat przyszła córka Ingeborga. Oskar Wentzel zmarł 22 października 1909 roku i został pochowany w Wilczkowie.
Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/SMS_Siegfried (dostęp: 24.09.2021r.)
Fideikomis Wilczków z folwarkiem Elisenhof otrzymała w spadku wdowa Pani Leonore von Wentzel, z domu vom Rath. Zarządcą fideikomisu był major w stanie spoczynku Ernst baron von Mϋssling z Jędrzychowa, w powiecie polkowickim. W 1912 roku posiadłość liczyła 706ha, w tym 425ha pól uprawnych, 34ha łąk, 170ha lasów, 54ha rybnych stawów, 4ha pastwisk, 3ha parku, 4ha ogrodu, 12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. Pani Leonore von Wentzel, z domu vom Rath pozostała właścicielką włości przynajmniej do 1926 roku. Przez cały czas jej rządów opiekę nad fideikomisem sprawował Ernst baron von Mϋssling. Około 1930 roku włości odziedziczyła Ingeborg hrabina von Westarp, z domu von Wentzel (ur.1902r., zm.1968r.), żona Georga Viktora hrabiego von Westarp (ur.1900r., zm.1941r. w walce, w Korosteniu na północny-zachód od Kijowa). Powierzchnia dóbr wynosiła 692,5ha, w tym 394,5ha pól uprawnych, 39ha łąk, 4,5ha pastwisk, 38ha wód, 197,5ha lasów, 3ha parku, 4ha ogrodu, 12ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku w dalszym ciągu działała cegielnia. W latach 30-tych XX wieku fideikomis Wilczków został rozwiązany, a grunty rozparcelowano. Na terenie Kolonii Wilczków w 1931 roku wybudowano szereg domów dwukondygnacyjnych, część z nich w konstrukcji murowanej, część szkieletowej. W budynkach osiedlono chłopów z Oldenburga, Meklemburgii i Brandenburgii. W 1934 roku rodzina von Westarp nabyła majątek w Lenartowicach i przeniosła się do tamtejszej rezydencji. W 1937 roku właścicielem tzw. resztówki liczącej 23,49ha był Kurt Löwe. Rezydencję w Wilczkowie przejęło państwo niemieckie. W pałacu urządzono szkołę rolniczą. W 1937 roku jej kierowniczką była Helene Grieger (z NSDAP, w kierownictwie partii w powiecie dzierżoniowskim). Dwór na folwarku Elisenhof został przekazany samorządowi. W tym budynku ulokowano szkołę gospodarstwa domowego.
Źródło: https://polska-org.pl/865238,foto.html?idEntity=511559 (dostęp: 24.09.2021r.)
Źródło: https://polska-org.pl/6666311,foto.html?idEntity=511559 (dostęp: 24.09.2021r.)
Źródło: https://polska-org.pl/4330443,foto.html?idEntity=511559 (dostęp: 24.09.2021r.)
Rezydencję w Wilczkowie wzmiankowano już w 1789 roku. Pałac został wymieniony w kolejnych opisach miejscowości z 1830 i 1845 roku. Pierwotna siedziba prawdopodobnie około 1905 roku został przebudowana w stylu neorenesansowym. Powstało rozległe, trzyskrzydłowe założenie, z wydatną, kwadratową wieżą. Skrzydła były dwukondygnacyjne, nakryte dachami mansardowymi z lukarnami. Poza wieżą bryłę pałacu urozmaicały liczne ryzality. Elewacje ozdabiały: boniowane przyziemie, gzymsy, opaski wokół okien, lizeny w narożach. W literaturze dominują dwie wersje zagłady rezydencji. Pałac został wysadzony pod koniec wojny w 1945 roku, bądź spalony przez żołnierzy radzieckich w 1947 roku. W kolejnych dekadach uszkodzoną siedzibę rozebrano. Do dziś w Wilczkowie przetrwał rozległy park, przylegający pierwotnie do rezydencji. W parku można natrafić na fragmenty zniszczonej kaplicy grobowej, w której m.in. pochowany był Oskar Wentzel. W południowej części założenia znajduje się staw. Za stawem przy ulicy Długiej dawna rządcówka oraz liczne oficyny mieszkalne i zabudowania gospodarcze folwarku.
Źródło: https://polska-org.pl/4015923,foto.html?idEntity=511559 (dostęp: 24.09.2021r.)
Park, zniszczony grobowiec, miejsce po pałacu, rządcówka
Folwark Elisenhof
Neobarokowy dwór zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, z kamiennym cokołem, parterowy z mezzaninem, nakryty dachami czterospadowymi. Bryłę budynku urozmaicają ryzality. Elewacje ozdobiona za pomocą gzymsów, tynkowych ram, lizen, opasek i opasek z kluczem wokół otworów okiennych. Obecnie w budynku mieści się siedziba prywatnej firmy.
Źródło: https://polska-org.pl/8124415,foto.html?idEntity=5856340 (dostęp: 24.09.2021r.)
Dwór na folwarku Elisenhof zdjęcia z 2019 roku
Wilczków położony jest około 8 kilometrów na zachód od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego DK 94. Przez centrum Wilczkowa przebiega DW 345 prowadząca do Strzegomia. Dawny zespół pałacowy znajduje się w północnej części wioski, pomiędzy ulicami Strzegomską i Długą.
Dokładna lokalizacja:
51.1873909140656, 16.501442036610552
Dwór (ul. Długa 37) i folwark Elisenhof znajdują się na wschód od Wilczkowa, przy DK 94.
Dokładna lokalizacja:
51.18465643298652, 16.52063907275189
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2021r.