Powiat świdnicki, gmina Świdnica
(nazwa niemiecka Wilkau, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Wilkowie
Do rejestru zabytków w Wilkowie został wpisany zespół pałacowy, 2 połowa XIX w., nr rej.: A/4615/945/WŁ z 20.09.1983r.: pałac, park (nr rej.: A/4616/965/WŁ z 27.12.1983r., brak decyzji), dziedziniec folwarczny z zabudową, ogrodzenie.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono cmentarz ewangelicki, zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem: oficynę mieszkalną (nr 11-11a), oficynę mieszkalno-gospodarczą (nr 11c-11g), oficynę mieszkalną (nr 28), magazyn zbożowy (nr 11), domy mieszkalne (nr 9, 44, 45), ogrodzenie z bramą w zespole (nr 45).
Wilków wzmiankowano w 1307 roku pod nazwą Vylkow, a rok później jako Wylkowin. Pierwszym znanym właścicielem wioski był burgrabia Sobótki Niklas von Sachenkirch (w 1369r.). Następnie miejscowość należała do jego syna Hansa (w 1393r.) i wnuka Nikolausa (w 1427r.). W pierwszej połowie XV wieku doszło do podziału Wilkowa. Jedną część Nikolaus von Sachenkirch sprzedał Heinzowi von Ronow. W innej w 1428 roku wzmiankowano wdowę von Sachenkirch. Z czasem w Wilkowie wyróżniano trzy działy. Jeden z nich od 1530 roku był przez jakiś czas własnością miasta Świdnica. Drugi znalazł się w rękach rodu von Niemitz. Trzeci należał do rodziny von Zedlitz. W 1555 roku w Dolnym i Górnym Wilkowie wymieniano braci Melchiora i Stenzla von Zedlitz. Następnie w źródłach pojawiali się kolejni przedstawiciele tego rodu: Friedrich w 1581r., Hans w 1594r. i Nicklas w 1597 i 1619r. Ostatecznie to jednak nie Zedlitzowie, a Konrad von Niemitz wykupił pozostałe działy i ponownie połączył wioskę w rękach jednego właściciela. Drogą dziedziczenia przed 1621 rokiem Wilków otrzymał Sigmund von Niemitz. W 1655r. wieś należała do wdowy po Siegmundzie von Niemitz, po czym przejął ją Martin Müller von Streitenfeldt. W 1694r. Joachim von Baudis nabył Wilków od spadkobierców rodu von Streitenfeldt. Według różnych źródeł w 1726r. bądź później w latach 30. XVIII wieku dobra od dziedziców Joachima von Baudis wykupił Otto Gotfried von Lieres und Wilkau (ur.1690r., zm.1765r.). Pełnił on m.in. funkcję radcy kamery cesarskiej. Po wojnach śląskich potrafił się odnaleźć w nowej pruskiej rzeczywistości. W 1744r. otrzymał inkolat śląski z potwierdzeniem stanu rycerskiego i zmianą herbu. Dobra w Wilkowie w spadku otrzymał Otto Konrad Wilhelm von Lieres und Wilkau (zm. między 1765 a 1785r.), syn Otto Gotfrieda. W 1785 roku według opisu Wilkowa w wiosce znajdował się folwark, szkoła, 9 gospodarstw kmiecych, 19 zagrodniczych, 15 chałupniczych, 2 młyny wodne. Miejscowość zamieszkiwało 351 osób. W tym czasie majątkiem zarządzał już Wilhelm Otto Konrad von Lieres und Wilkau (ur.1766r., zm.1833r.), syn Otto Konrada. Z 1830 roku pochodzi kolejny opis miejscowości. Tym razem w Wilkowie wzmiankowano 51 domów, pałac, wolne sołectwo, folwark, 464 mieszkańców, w tym 43 katolików, ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, 2 młyny wodne, cegielnię. Właścicielem dóbr pozostawał radca sądowy Wilhelm Otto Konrad von Lieres und Wilkau. Trzy lata później posiadłość otrzyma w spadku jego syn Eduard Otto Karl Wilhelm (ur.1797r., zm.1850r. w Wilkowie). W 1845 roku jeszcze raz opisano wioskę. W Wilkowie Dolnym i Górnym znajdował się pałac, 51 domów, wolne sołectwo, folwark, ewangelicka szkoła, browar, gorzelnia, 2 młyny wodne. Wieś liczyła 497 mieszkańców, w tym 98 katolików. Na folwarku hodowano m.in. 1410 owiec merynosów i 223 sztuki bydła. Dobra znajdowały się w rękach komisarza dystryktu policyjnego, porucznika i deputowanego powiatowego Eduard Otto Karl Wilhelm von Lieres. Już pięć lat później kolejnym właścicielem został jego syn Otto Benno (ur.1827r., zm. po 1894r.). W 1894 roku majątek należący do Ottona Benno von Lieres und Wilkau miał powierzchnię 270ha, w tym 210ha pól uprawnych, 27ha łąk, 22ha lasów, 11ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Ostatnim właścicielem włości z rodu von Lieres był Manfred (ur.1861r. w Wilkowie, zm. po 1930r.), syn Otto Benno. Część życia spędził on z dala od Wilkowa, a tutejszy majątek oddawał w dzierżawę, m.in. w 1912 roku kapitanowi dr Fritzowi Kopisch. W 1930 roku dobra rycerskie należące do majora w stanie spoczynku Manfreda von Lieres und Wilkau liczyły 283,2ha, w tym 215,1ha pól uprawnych, 29,6ha łąk, 4,1ha pastwisk, 21,2ha lasów, 2,9ha stawów, 3,1ha ogrodu, 7,2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dwa lata później posiadłość nabył Georg Schöller. W jego rękach pozostała zapewne do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku majątek miał powierzchnię 220,79ha, w tym 159,9ha pól uprawnych, 23,11ha łąk, 2,29ha pastwisk, 21,43ha lasów, 3,1ha stawów, 3,01ha parku, 7,95ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Wilków na widokówce z I połowy XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5600810,foto.html?idEntity=542914 (dostęp: 5.12.2019r.)
Pałac w Wilkowie prawdopodobnie powstał w XVIII wieku za rządów rodu von Lieres und Wilkau. Przyjmuje się, że siedzibę przebudował Otto Benno von Lieres w latach 70. lub 80. dziewiętnastego stulecia. Po 1945 roku rezydencję zamieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. W 1967 roku stan zabytku określano jako dobry. Trudno znaleźć informacje o obecnym gospodarzu budynku. W 2016 roku był on tylko częściowo użytkowany.
Pałac murowany, potynkowany, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada (elewacja północno-wschodnia) zdominowana przez trzykondygnacyjną, kwadratową wieżę wtopioną w bryłę budynku. W jej przyziemiu umieszczono wejście do rezydencji. Kolejne wejście znajduje się w ganku w elewacji bocznej, a jeszcze jedno poprzedzone schodami umieszczono w elewacji tylnej. Ściany zewnętrzne mocno zdegradowano, zawilgocone, utraciły część tynków i ozdobnych detali. Okna w prostych opaskach, między kondygnacjami prosty gzyms, gzyms wieńczący kostkowy. Druga kondygnacja wieży boniowana, fragmenty elewacji dzielone pilastrami. Od północy do dawnej siedziby szlacheckiej przylega przekształcony dziedziniec pofolwarczny, otoczona zabudowaniami gospodarczymi i mieszkalnymi dla pracowników. Bardziej na południe rozciąga się park, założony w XIX wieku.
Wilków znajduje się około 5 kilometrów od Świdnicy. Z miasta powiatowego dojazd DK35 w kierunku Wrocławia do Pszenna, a następnie drogą lokalną (ul. Nadbrzeżna). Zespół pałacowo-folwarczny położony jest w centrum Wilkowa, pomiędzy główną ulicą wioski a rzeką Piławą.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2019r.
