Powiat świdnicki, gmina Świdnica
(nazwa niemiecka Nieder Bögendorf, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Witoszowie Dolnym
Do rejestru zabytków w Witoszowie Dolnym zostały wpisane:
- kościół par. p.w. Nawiedzenia NMP, pocz. XIV w., 1846r., nr rej.: A/1681/343 z 13.11.1956r.
- pałac (nr 116), XIX/XX w., nr rej.: A/4619/1495/WŁ z 15.04.1996r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół budynków towarzyszących pałacowi (nr 116): dom mieszkalny, dwie obory, magazyn zbożowy, dwie stodoły.
Wieś wzmiankowana w 1318r. pod nazwą Bougendorf. Majątek w Witoszowie Dolnym w 1550r. należał do Hansa von Zedlitz. W 1594r. jako właściciela dóbr w miejscowości wymieniono Friedricha von Seidlitz auf Ludwigsdorf. W kolejnych dwóch stuleciach włości posiadali przedstawiciele rodów Schoberin, von Nostitz, Rümpler, von Esling. W 1830r. majątek w Witoszowie Dolnym należał do miasta Świdnicy. Ponadto w wiosce wzmiankowano 115 domów, wolne sołectwo, 5 dóbr lennych, 809 mieszkańców, w tym 63 katolików, ewangelicką szkołę, browar, gorzelnię, młyn wodny. Należący do miasta Świdnica majątek w 1894r. liczył 287ha. Zarządzał nim nadleśniczy Schneider.
Dobra opisywane jako Lehngut nr 1 (a później nr 47) od 1789r. posiadała rodzina Steckel. Księga adresowa z 1894r. wymienia Hugo Steckla jako właściciela posiadłości liczącej 99ha. Przed 1902r. majątek odziedziczył Gustav Steckel. W tym czasie powierzchnia gruntów zwiększyła się do 102,5ha. Gustav Steckel pojawiał się w dokumentach do 1930r. W 1937r. majątek liczący 112ha należał już do Martina Steckela.
Pałac rodziny Steckel w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/882563,foto.html?idEntity=511351 (dostęp: 5.05.2020r.)
Dwór w Witoszowie Dolnym istniał już w XVI wieku. W XVIII wieku rezydencja została przebudowana. W obecnym kształcie pałac powstał w wyniku prac budowlanych prowadzonych w XIX i XX wieku. Zabytek w swych murach zachował jednak część starszej budowli. Eklektyczny pałac, murowany, potynkowany, z korpusem na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty wysokim dachem czterospadowym z lukarnami. W fasadzie ryzalit pozorny z wystawką i zamkniętym półkoliście szczytem. Elewacja tylna (ogrodowa) całkowicie przeobrażona, z nowszymi przybudówkami. Część wschodnia rezydencji, na rzucie zbliżonym do kwadratu, z dodatkowym wejściem i szkarpami. Prawdopodobnie ten fragment pałacu skrywa w swych ścianach pierwotny dwór. Pierwszą siedzibę zapewne otaczała fosa, której ślady przetrwały na terenie parku. Pałac przetrwał drugą wojnę światową bez uszkodzeń. Po 1945 roku majątek znalazł się w gestii Państwowego Gospodarstwa Rolnego. W pałacu urządzono mieszkania dla pracowników. W 1967r. stan zabytku oceniano jako dobry. W budynku przeprowadzono prace remontowe. Obecnie pałac nadal pełni funkcje mieszkalne. Budynek jest własnością prywatną. Na północ od pałacu zadrzewienie, pozostałość po parku i ogrodzie. Dawna rezydencja skierowana jest fasadą na dziedziniec folwarczny, z pozostałych stron otoczony przez budynki gospodarcze. Część zabudowań użytkowana. Jeden z budynków zrujnowany, z zawalonym dachem.
Witoszów Dolny był podzielony na liczne drobne posiadłości. Poza wspomnianym majątkiem rodziny Steckel w źródłach występują m.in. włości rodzin Heiber (Dominial-Lehngut nr 71, powierzchnia około 80,5ha) i Scholz (Erbhof nr 1, Gut nr 70, około 74,5ha), dobra kościelne parafii z Świdnicy (50,3ha).
Witoszów Dolny położony jest około 6 kilometrów na południowy-zachód od Świdnicy. Dojazd z miasta powiatowego drogą wojewódzką nr 379 w kierunku Wałbrzycha, a następnie drogą lokalną (ul. Jana Kochanowskiego). Zespół pałacowy znajduje się w zachodniej części Witoszowa Dolnego, przy głównej drodze przebiegającej przez wioskę.
Damian Dąbrowski,
Maj 2020r.
Witoszów Dolny kościół
