Powiat świdnicki, gmina Strzegom
(nazwa niemiecka Halbendorf, Kreis Striegau, od 1932r. Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Granicy
Do rejestru zabytków nie zostały wpisane żadne zabytki w Granicy.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. pałac, dwie obory w zespole folwarku (nr 10), kilka budynków mieszkalnych i gospodarczych.
Miejscowość wzmiankowano w 1278 roku jako Dimidia villa, a w 1307 roku pod nazwą Halbendorfh. Majątek w Granicy należał m.in. do Hansa Friedricha von Roi w 1742r., Karla Ernsta von Roi w 1760r., Hansa Heinricha hrabiego von Churschwandt w 1767r., następnie wdowy po nim Marii Theresii z domu hrabianki von Nimptsch, wreszcie hrabiego von Schlabrendorf w 1773r. W rękach rodu von Schlabrendorf włości pozostały co najmniej do 1785r. W tym czasie w Granicy znajdowała się szkoła, folwark, 5 gospodarstw kmiecych, 30 zagrodniczych, 4 chałupnicze. Wieś liczyła 191 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem dóbr rycerskich był Mathai. W Granicy wzmiankowano 43 domy, pałac, folwark, ewangelicką szkołę, 275 mieszkańców w tym 19 katolików. W 1845 roku majątek w Granicy należał do Wilhelma Augusta Gottlieba Kramsty. W miejscowości znajdowało się 46 domów, pałac, folwark, ewangelicka szkoła, hodowla owiec merynosów i bydła. Granicę zamieszkiwało 346 osób, w tym 20 wyznania katolickiego. Kolejnymi posiadaczami włości byli radca Webski, wymieniany w źródłach z lat 1856-1866, Julius Bartsch z Wrocławia od około 1872r. do 1900r., major Wilhelm Krause od 1900 do co najmniej 1930r. W 1930 roku majątek liczył 230ha, w tym 202ha pól uprawnych, 14ha łąk, 9ha lasów, 1ha ogrodu, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Funkcję inspektora na folwarku pełnił Erich Krause, zapewne syn Wilhelma. W latach 30. XX wieku odziedziczył on dobra w Granicy. Pod rządami Ericha Krause włości zaczęły podupadać, w 1937 roku ich powierzchnia wynosiła tylko 157,5ha, w tym 131,25ha pól uprawnych, 12,5ha łąk, 10ha lasów, 1ha ogrodu, 0,75ha stawów, 2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po 1945 roku posiadłość przejęło państwo polskie.
Granica w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/962944,foto.html?idEntity=526227 (dostęp: 10.01.2020r.)
Rezydencja w Granicy była wzmiankowana w 1830 i 1845 roku. Obecny pałac zbudowany w stylu eklektycznym, o wyraźnych cechach neorenesansowych został ufundowany przez Wilhelma Krause w 1908 roku. Być może siedziba rodu Krause powstała z wykorzystaniem murów starszego budynku. Po 1945 roku w rezydencji funkcjonowała szkoła rolnicza, a następnie szkoła podstawowa. Z czasem w zabytku urządzono mieszkania dla kliku rodzin. Obecnie budynek jest własnością prywatną, teren wokół ogrodzony.
Pałac murowany, potynkowany, podpiwniczony, założony na planie prostokąta z wydatnym ryzalitem od strony folwarku. Budynek dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem nakrytym dachem mansardowym z lukarnami i świetlikami. W narożniku południowo-wschodnim sześcioboczna wieża. Fasada (elewacja południowa) z głównym wejściem umieszczonym w drewnianym ganku, poprzedzonym schodami. Wejście podkreśla szczyt wieńczący pozorny ryzalit. Elewacje ozdabiają szczyty, gzymsy, opaski wokół okien, w tym część z kluczem, boniowane przyziemie i naroża budynku. Pałac otacza niewielkie zadrzewienie, zajmujące większość dawnego dziedzińca folwarcznego, wokół którego wznoszą się budynki gospodarcze.
Granica położona jest około 20 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Dojazd z miasta powiatowego drogami wojewódzkimi nr 382 i 374 do Strzegomia i dalej DK 5 w stronę Kamiennej Góry. Granica położona jest przy tej ostatniej trasie, mniej więcej w połowie drogi między Strzegomiem a Dobromierzem. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się w centrum Granicy, pomiędzy DK 5 i główną ulicą przebiegającą przez wioskę.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2020r.
