Powiat trzebnicki, gmina Zawonia
(nazwa niemiecka: Tarnast, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1785 roku Tarnowiec był własnością klasztoru cysterek z Trzebnicy. W wiosce znajdował się folwark, 13 gospodarstw zagrodniczych, 5 gospodarstw chałupniczych i cztery młyny. Tarnowiec liczył 157 katolickich i ewangelickich mieszkańców, należących do kościołów w Zawoni (Schawoine). Włości w Tarnowcu pozostały w rękach trzebnickich cysterek do kasacji majątków kościelnych w Królestwie Prus w 1810 roku. W 1830 roku właścicielką posiadłości była hrabina von Asseburg. Według pochodzącego z tego roku opisu miejscowości w Tarnowcu znajdował się pałac, folwark, 34 domy, 2 młyny wodne i jeden wiatrak. Wioska liczyła 216 mieszkańców, w tym 82 ewangelików. Katolicy i ewangelicy posiadali kościoły w Zawoni (Schawoine). W 1845 roku majątek w Tarnowcu w dalszym ciągu należał do hrabiny von Asseburg. W tym czasie w miejscowości znajdował się pałac, folwark, 31 domów, 3 młyny wodne, wiatrak, browar i gorzelnia. Na folwarku hodowano m.in. 1200 sztuk owiec merynosów. Tarnowiec zamieszkiwało 265 osób, w tym 112 wyznania ewangelickiego. Przynależność parafialna mieszkańców od 1830 roku nie uległa zmianie. Części miejscowości miały dodatkowe nazwy: Langemühle i Schmiedemühle. Nazwy te związane były z działającymi młynami wodnymi. Hrabina von Asseburg pozostała właścicielką dóbr rycerskich w Tarnowcu przynajmniej do 1858 roku. Następnie majątek należał krótko do Pana Forstmann, wzmiankowanego w 1861 roku i przed 1866 rokiem został przejęty przez Wilhelma Näthera. Wilhelm Näther wymieniony został m.in. w księgach adresowych z 1872 i 1876 roku. W 1880 roku posiadłość w Tarnowcu nabył Robert Hellmich. W 1886 roku należące do niego włości liczyły 368ha, w tym 323ha pól uprawnych, 23ha łąk, 1ha pastwisk, 3ha lasów, 18ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 30 koni, 104 sztuki bydła rogatego, w tym 46 krów, 500owiec. Gospodarstwo prowadził inspektor Güttler. Przed 1894 rokiem majątek otrzymał w spadku starszy ziemski (Landesältester) Gustav Hellmich. W 1905 roku należące do Gustava Hellmicha dobra miały powierzchnię 372,3ha, w tym 334,3ha pól uprawnych, 22ha łąk, 0,5ha pastwisk, 8ha lasów, 1ha stawów, 3,5ha parku i ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. W majątku prowadzonym przez inspektora Krafta Kriega działała m.in. cegielnia parowa i fabryka cementu. Specjalizowano się w hodowli bydła oldenburskiego. Młyn wodny dzierżawił Paul Sträche, a mleczarnię – Paul Krause. Gustav Hellmich pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1930 roku. W prowadzeniu gospodarstwa pomagał mu Wilhelm Hellmich, który następnie odziedziczył posiadłość. Według księgi adresowej z 1937 roku właścicielem dóbr rycerskich Tarnowiec i folwarku w Suchej Małej (Tarnast Rittergut mit Volwerk Klein-Zauche) był porucznik Wilhelm Hellmich oraz bank Bkk Kreissparkasse Trebnitz. Gospodarstwo prowadził inspektor Günther Pietach, wspomagany przez jednego asystenta. Włości liczyły 435,85ha, w tym 378ha pól uprawnych, 17ha łąk, 15ha pastwisk, 10ha lasów, 1ha stawów, 3ha parku i ogrodu, 6,85ha dróg i podwórzy gospodarczych. Specjalizowano się w hodowli bydła czarnobiałego, w tym byków, tuczu świń, uprawie ziemniaków, buraków cukrowych, lnu i lucerny. Młyn wodny dzierżawił Paul Sträche, a gospodę – Gustav Belke. W dalszym ciągu działała cegielnia. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek w Tarnowcu przejęło państwo polskie. Folwark przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Od 1979 roku zabudowania należały do PGR-u w Sędzicach jako Zakład Rolny w Tarnowcu. Obecnie trudno stwierdzić jaka jest sytuacja własnościowa majątku. Budynek nr 81-83 pełni funkcje mieszkalne. Zabudowania gospodarcze nie są użytkowane i powoli niszczeją. Być może należą do Agencji Nieruchomości Rolnych. Położony na południowy-wschód od folwarku zaniedbany park dziś przypomina dziki las. Można w nim trafić na ruiny młyna wodnego. Ciekawym budynkiem w Tarnowcu jest oszalowany dom z XIX wieku (nr 85-87), położony w pobliżu folwarku.
Dwór
Na temat rezydencji z Tarnowcu trudno znaleźć informacje. Dwór został zapewne wybudowany po 1810 roku przez rodzinę von Asseburg. Siedzibę tego rodu w Tarnowcu wzmiankowano w 1830 i 1845 roku. Rezydencja została spalona według różnych wersji w 1945 roku, bądź też w kolejnych latach. Budynek rozebrano w czasach Polski Ludowej. Co ciekawe dwór w dalszym ciągu widnieje w ewidencji zabytków jako budynek nr 25/8. Jest wpisany podobnie jak pozostałe zabudowania pofolwarczne pod złym adresem. Służby konserwatorskie jak widać nie zauważyły zmian adresów w Tarnowcu, ani zniknięcia zabytku. Brak przedwojennych fotografii uniemożliwia przybliżenie wyglądu dworu. Siedzibę szlachecką można natomiast zobaczyć na niemieckiej mapie teoretycznie pochodzącej z 1952 roku. Był to budynek zamykający południową pierzeję dziedzińca folwarcznego. Jak widać pałac wzniesiono na rzucie prostokąta, z wydatnym ryzalitem w elewacji północnej.
Źródło mapy: http://www.amzpbig.com/maps/4669_Bluechertal_M851_Germany_25K_AMS_1952.jpg (dostęp 27.02.2014r.).
Zabytki w Tarnowcu
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Tarnowcu. W ewidencji zabytków znalazł się zespół folwarczny (nr 25): dwór (nr 25/8), dom mieszkalny – dawna wolarnia (nr 25/4), stodoła III (nr 25/4), dom mieszkalny (nr 25/7, obecnie nr 79), dom mieszkalny (nr 25/10), suszarnia/stodoła I, suszarnia/stodoła II, stodoła II, obora I, obora II, spichlerz oraz młyn wodny, obecnie elektryczny (nr 25). Niestety dane w ewidencji zabytków są bardzo nieaktualne. W międzyczasie zmieniła się numeracja budynków, a część zabudowań, w tym dwór została wyburzona.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Tarnowca zapewniają nieliczne autobusy prywatnego przewoźnika (firma Ekspres Bus) kursujące z Zawoni. Ze względu na trudności ze znalezieniem przesiadki nie polecam tego sposobu dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej drogą S8 w stronę Oleśnicy. Z tej ostatniej trasy należy zjechać do miejscowości Łozina, skąd do Tarnowca można dojechać lokalną drogą przez Skarszyn, Boleścin, Piersno i Skotniki. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 200km, z Wrocławia około 35km. Zespół folwarczny (dawniej nr 25) znajduje się w południowej części Tarnowca, na wschód od drogi ze Skotnik i częściowo przy drodze do miejscowości Cielętniki. Na miejscu nie ma dobrego miejsca do zaparkowania, samochód trzeba zostawić na poboczu drogi.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
