Powiat namysłowski, miasto
(nazwa niemiecka: Namslau, Kreis Namslau)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o osadzie przedlokacyjnej, wsi określanej jako Stare Miasto pochodzi z 1233 r. Lokacji miasta Namysłów dokonał około połowy XIII w. książę wrocławski Henryk III Biały (zm.1266). Miasto należało do Piastów wrocławskich do 1294 r., kiedy to porwany Henryk V Gruby został zmuszony do zrzeczenia się go na rzecz Henryka III głogowskiego. W tym czasie w Namysłowie istniał już drewniany zamek. Pod panowaniem głogowskiej linii Piastów miejscowość pozostała do 1323 r., przy czym w latach 1313-1323 była stolicą odrębnej dzielnicy. Następnie Namysłowem władali Piastowie z linii legnicko-brzeskiej. W latach 1341-1348 miasto tytułem zastawu znalazło się w rękach króla Polski Kazimierza Wielkiego. W 1348 r. miejscowość zakupił król czeski Karol IV Luksemburski i włączył w skład księstwa wrocławskiego. Karol IV w 1360 r. rozpoczął budowę murowanego zamku. Miasto z zamkiem powróciło w posiadanie Piastów w 1391 r. kiedy to król Wacław IV przekazał je książętom opolskim. Po śmierci Jana II Dobrego w 1532 r. Namysłów znalazł się w rękach cesarza Ferdynanda I. Już rok później ten ciągle potrzebujący pieniędzy władca wydzierżawił go miastu Wrocławiowi. Rada miejska Wrocławia w latach 1533-1569 znacznie rozbudowała zamek, m.in. w tym czasie dobudowano skrzydło zachodnie twierdzy. W 1703 r. zamek został sprzedany zakonowi krzyżackiemu, który do 1810 r. miał w nim siedzibę komandorii. Po sekularyzacji dóbr zakonu w budynku umieszczono urzędy powiatowe. Od 1830 r. zamek posiadał prywatnych właścicieli, w 1861 r. należał do Hugona von Garnier z Biestrzykowic. W 1895 r. dawną twierdzę zakupił Haselbach, właściciel pobliskich browarów. Odtąd aż do dnia dzisiejszego losy zamku związały się z tym zakładem. Z czasem browar zdominował zabytek, który powoli niszczał. Po 1945 r. majątek rodziny Haselbach upaństwowiono, a w murach zamku urządzono mieszkania pracownicze. Od 1999 r. właścicielem browaru oraz zamku jest amerykańska grupa kapitałowa Chicago Poland Investment Group. Zabytek został ogrodzony, nie ma możliwości jego zwiedzania.
Gotycki zamek wzniesiony około 1360 r., wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany w późniejszych wiekach. Obecnie trzyskrzydłowy, rozłożony wokół wielobocznego dziedzińca, którego czwartą stronę zamyka mur z budynkiem bramnym. Skrzydła murowane z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce. Skrzydło północne, najstarsze (z XIV w.), podpiwniczone, na wysokich, sklepionych piwnicach, dwukondygnacyjne, nakryte dachem siodłowym. Na osi ryzalit ze szkarpami w narożach. Pierwotnie mieściło się w nim główne wejście, z sienią i klatką schodową. Na pierwszym piętrze ryzalitu znajduje się kaplica, odnawiana w 1861 r., nakryta sklepieniem żebrowym, ze zwornikiem w kształcie tarczy z płaskorzeźbą Jonasza i ryby (z 2 poł. XIV w.). Układ pomieszczeń jednotraktowy, nieregularny, przekształcony, w części sal zachowane stropy belkowe. Skrzydło zachodnie zbudowane po 1533 r., podwyższone XVII/XVIII w., obecnie trójkondygnacyjne, na piwnicach sklepionych kolebkowo z lunetami, nakryte dachem siodłowym. Układ wnętrz jednotraktowy, z pomieszczeniami w amfiladzie, centralnie umieszczona sień z zabiegową klatką schodową. W przyziemiu zachowane sklepienia krzyżowe i kolebkowe z zaostrzonymi lunetami, na piętrze sufity, część z nich z fasetą. Skrzydło południowe zbudowane w 1771 r., w części z cegły z rozbiórki średniowiecznych murów miejskich, dwukondygnacjowe, jednotraktowe, z dachem siodłowym. W pomieszczeniach parteru sklepienia kolebkowe z lunetami, na piętrze sufity. Skrzydło południowe z zachodnim połączone korytarzem umieszczonym w wąskiej przybudówce. Elewacje dziedzińca przekształcone po 1895 r., ujednolicone, niepotynkowane, okna prostokątne, w większości nowoprzebite. Elewacje zewnętrzne ze zmienionym rytmem okien, śladami wykuszy latrynowych i strzelnicami szczelinowymi w poddaszu. Zachowane szczyty z 1 poł. XVI w.: nad skrzydłem północnym od wschodu i zachodu oraz ponad narożnikiem pd. – zach.
Budynek bramny z XVI w., rozbudowany w XVII-XVIII w., od 1660 r. mieścił więzienie. Budynek murowany w przyziemiu z cegły o układzie gotyckim, z piętrem w konstrukcji szachulcowej. Wzniesiony na rzucie prostokąta, nakryty dachem czterospadowym. W części północnej przejazd bramny zamknięty półkoliście z obojami. Od strony dziedzińca ponad przejazdem kartusz herbowy Mikołaja Jenkwitza (zm. 1537), starosty księstwa wrocławskiego. W części południowej budynek gospodarczy ze skarpą w narożniku pn.- zach.
Na dziedzińcu zamkowym zachowana, przeniesiona w 1938 r. z Bukowca, renesansowa kamienna studnia z około 1600 r. Studnia kolista, z baldachimem na kolumnach, bogato dekorowana motywami roślinnymi i maszkaronami.
Fotografie zamku
Podczas wizyty w Namysłowie poza zamkiem warto również zobaczyć: gotycki kościół parafialny św. Piotra i Pawła (XIV w., wielokrotnie przebudowywany, regotycyzowany 1887-93); kościół pomocniczy Niepokalanego Poczęcia NMP i dawny klasztor Franciszkanów (klasztor wzmiankowany w 1285 r., kościół gotycki z XIV w., zbarokizowany około 1675 r., od 1812 r. magazyn, w latach 1957-59 remontowany); gotycko-renesansowy ratusz, wzniesiony pod koniec XV w.; kamienice na starym mieście z XVI-XIX w. (m.in. północna pierzeja Rynku, ul. Jagiellońska nr 4, ul. Krakowska 12, ul. Obrońców Pokoju nr 1, ul. Staszica nr 1 i 4); fragmenty murów miejskich z lat 1350-59, w czasach późniejszych rozbudowanych. Do dziś zachowana wieża bramy Krakowskiej z budynkiem bramnym, przepusty na Wyspie Młynów w zakolu rzeki Widawy oraz relikty czterech półkolistych i dziesięciu kwadratowych baszt.
Informacje praktyczne i dojazd:
W Namysłowie znajduje się czynny dworzec kolejowy na trasie Kluczbork – Wrocław dzięki czemu dojazd komunikacją publiczną jest możliwy. Z Katowic lub Tarnowskich Gór można dotrzeć pociągiem do Kluczborka, gdzie należy się przesiąść do składu w kierunku Wrocławia. Niestety pociągów kursuje coraz to mniej i taka podróż jest trudna i czasochłonna. Wybierającym dojazd samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 do węzła Prądy, a dalej DK 88 do Strzelec Opolskich i DK 94 do Opola. Z Opola DK 454 przez Dobrzeń Wielki i Pokój prowadzi prosto do Namysłowa. Odległość: w jedną stronę około 125 km. W centrum Namysłowa bez problemu można zaparkować samochód. Odległości między opisanymi zabytkami nie są duże i na naprawdę dokładne zwiedzenie miasta wystarczy kilka godzin.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2010 r.
Zdjęcia miasta
