Powiat cieszyński, gmina Haźlach
(niemiecka nazwa Klein Kuntschitz, Kreis Teschen)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsze informacje o istnieniu Kończyc Małych pochodzi z początku XIV wieku. Wieś zapewne początkowo należała do książąt cieszyńskich, jednak już w czternastym stuleciu znalazła się w rękach miejscowej szlachty. Nieliczne zapiski z czasów średniowiecza wskazują na częste zmiany właścicieli Kończyc Małych, sytuacja ta zmieniła się w XVI wieku. W 1538 r. po raz pierwszy jako właściciel tutejszego majątku wymieniony został Piotr Czelo z Czechowic. Rodzina Czelów posiadała wioskę do 1630 r., kiedy zmarł Jan Czelo, ostatni męski potomek tej gałęzi rodu. Po krótkich rządach Joachima Bludowskiego z Dolnych Bludowic, męża Marii siostry Jana Czelo, majątek w 1637 r. przejął Jerzy Schafhauser von Schafhausen, mąż Jadwigi z Czelów. Po kolejnych zmianach właścicieli dobra w 1657 r. objął Wacław Pełka z Nowego Miasta, asesor cieszyńskiego Sądu Ziemskiego. Kończyce Małe w rękach jego rodu pozostały do śmierci Jerzego Pełki w 1825 r. Po nim majątek odziedziczyła wdowa Maksymiliana, która wyszła ponownie za mąż za generała Ferdynanda Osthaus von Bassy. W roku 1837 Jan Kukucz i Jan Andrzej Folwarczny razem wykupili od niej Kończyce Małe. W dwa lata później Folwarczny odkupił od wspólnika jego dział i stał się jedynym posiadaczem tutejszych dóbr. W rękach jego potomków majątek został do 1945 roku. Rok później zamek wraz z resztą posiadłości upaństwowiono. Rezydencja uszkodzona w czasie wojny przeszła generalny remont w latach 1956-57. W zamku mieściła się Gromadzka Rada Narodowa, a także przychodnia lekarska, świetlica, biblioteka. Po opuszczeniu budynku przez Gromadzką Radę w 1974 r. jego stan uległ zdecydowanemu pogorszeniu. Zabytek powrócił do dawnej świetności dzięki kolejnemu generalnemu remontowi, przeprowadzonemu w latach 1993-95. Obecnie w zamku znajduje się hotel z restauracją, Izba Regionalna, biblioteka oraz siedziby licznych stowarzyszeń i organizacji lokalnych. Dobrze utrzymany zabytek jest własnością Gminy Zebrzydowice.
Początki zamku w Kończycach Małych sięgają XIV wieku. Wielokrotnie przebudowywany zabytek w szesnastym stuleciu miał prawdopodobnie cztery skrzydła rozłożone wokół prostokątnego dziedzińca. Do naszych czasów dotrwały tylko dwa skrzydła. Renesansowy zamek, murowany z kamienia i cegły, otynkowany. Złożony z dwóch prostopadłych, prostokątnych skrzydeł, na styku których sień przejazdowa. Zamek częściowo podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty wysokimi mansardowymi dachami. Skromne elewacje podzielone gzymsem, z prostokątnymi oknami, z których niektóre w profilowanych obramieniach. Główny portal renesansowy, z II połowy XVI wieku, ponad nadprożem data „1560”. Od strony dziedzińca w przyziemiu arkady o łuku koszowym, ponad nimi na piętrze galeria wsparta na słupach. Układ wnętrz jednotraktowy, w części przemurowany. W przyziemiu sień sklepiona kolebkowo oraz sale o sklepieniach kolebkowych z lunetami, kolebkowo-krzyżowych i żaglastych, na piętrze pomieszczenia nakryte stropami belkowymi. W 1960 r. w miejscu budynków gospodarczych i gorzelni postawiono nowy budynek mieszczący salę widowiskowo-kinową, który połączono z zamkiem, przekształcając go w trzyskrzydłową budowlę. Wokół zabytku przetrwały resztki dawnego założenia parkowego z aleją dojazdową. Zamek można obejrzeć z zewnątrz oraz zwiedzić część wnętrz.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Kończyc Małych jest możliwy niestety dosyć skomplikowany. Z kilku wariantów za najprostszy uznałem dojazd PKS-em z Katowic do Cieszyna. Z Cieszyna w dalszą drogę można udać się kolejnym PKS-em lub pociagiem. W Kończycach znajduje się dworzec kolejowy, na którym zatrzymują się sporadycznie kursujące pociągi relacji Cieszyn – Zebrzydowice. Samochodem z Gliwic proponuję jechać DK 78 w kierunku Rybnika do Nieborowic, skąd DK 924 do Żor, a dalej DK 81 w stronę Skoczowa, za Pawłowicami trzeba skręcić w prawo DK 938, z której w miejscowości Pruchna należy zjechać w prawo w lokalną drogę do Konczyc Małych. W jedną stronę niecałe 60 km. Na miejscu można zostawić samochód na parkingu przed zamkiem.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2009 r.
