Powiat Zabrze, dzielnica miasta
(nazwa niemiecka: Biskupitz, Kreis Zabrze)
Rys historyczny i stan obecny:
Wybudowany w latach pięćdziesiątych dziewiętnastego wieku, zespół zabudowań nazywany potocznie Zespołem Zamkowym – miał służyć właścicielowi, zarządcom i ważniejszym pracownikom firmy Borsig-Kokswerke.
W jego skład wchodziło kilka budynków mieszkalnych z pomieszczeniami biurowymi rozmieszczonych w swobodnym układzie przestrzennym, w otoczeniu założeń zieleni. Najważniejszym i do dziś przyciągającym uwagę jest tzw. „zamek” (ul. Zamkowa1). W 1855 roku – kiedy został wybudowany – prezentował styl historyczny z elementami neoklasycyzmu. Kilkukrotnie przebudowany (1889 i 1925) – zatracał kolejno charakterystyczne dla nich walory. Zmianie uległa bryła budynku, skrzydła przybrały układ litery H, rzut stał się niesymetryczny i nieregularny. Obiekt posiada kwadratową wieżę zegarową z gzymsem. W otoczeniu „zamku” znajdowały się liczne rośliny ozdobne i egzotyczne drzewa, których rozmieszczeniu nadano charakter parku geometrycznego, a wzdłuż ulicy Zamkowej ciągnęła się aleja kasztanowa. Dziś wyróżniają się piękne platany o obwodach powyżej 250 centymetrów, oraz jeden szczególny – o obwodzie przekraczającym 370 cm, wyeksponowany przed budynkiem. Jest jednym z trzech zasadzonych tam drzew - wyrazów dumy z narodzin synów właściciela koncernu Augusta Borsiga, kolejno: w 1867 narodziny Arnolda, 1869 Ernesta, 1873 Konrada. Po alei kasztanowej – nie ma śladu.
Dawniej w bliskiej okolicy „zamku” znajdowały się również stajnie.
Obecnie otoczenie budynku wzbudza mieszane uczucia. Dostojne drzewa nie mogą niestety zrekompensować widoku pospolitych „zarośli” rosnących w nieładzie od strony budynku, której nie widać z ulicy.
Inne należące do Zespołu Zamkowego budynki to:
Willa dyrektora huty Borsiga – wybudowana około 1913 roku w stylu modernizmu, obecnie posiada rzut regularny, symetryczną fasadę i półkolisty wykusz. Dach jest czterospadowy, kryty dachówką. Według źródeł wewnątrz znajdowały się kasetonowe stropy, parkiety w salonie i gabinecie, witraże w klatce schodowej, kominki i polichromie. (ul. Zamkowa 8)
Budynek mieszkalny naukowych pracowników huty z drugiej połowy XIX wieku, wybudowany podobnie jak Zamek – w stylu historyzmu z elementami neorenesansu. Budynek jest dwupiętrowy, posiada niesymetryczną fasadę artykułowaną oraz wejście z pilastrami toskańskimi. (ul. Zamkowa 3)
Budynek mieszkalny, wybudowany nieco później dla radcy prawnego huty. Posiada elewacje i fasadę - obie symetryczne, artykułowane; charakter willowy, budowany w stylu wczesnego modernizmu. (ul. Zamkowa 5)
O bezpośrednie otoczenie budynków dbają mieszkańcy (rośliny ozdobne, trawniki), pokonanie jednak niewielkich odległości wydeptanymi ścieżkami pozwala znaleźć się w wywołującym dreszcze niepokoju – gąszczu pospolitych krzewów, podrostów i bluszczu pnącego się na kolejne drzewa.
Dojazd do Zespołu zamkowego jest stosunkowo łatwy. Znajduje się on w dzielnicy Zabrza, Biskupicach. Z centrum miasta (np. z Placu Wolności) dotrzeć można tramwajem linii 5 i sporadycznie kursującą 30-tką. Z dworca autobusowego pojazdem linii 111. Dogodny dojazd znajdziemy także z Bytomia (tramwaj nr 5 i autobus nr 39) oraz z Rudy Śląskiej (autobus nr 39). Przystanek docelowy: Biskupice Zamkowa. Kierować należy się w stronę Dawnego Szpitala Górniczego i dalej prosto, niemalże do końca ulicy Zamkowej. Zespół Zamkowy odnajdziemy po lewej stronie – łatwo zauważyć główny budynek.
Karolina Koszarska,
Styczeń 2009 r.
