Powiat ząbkowicki
Powiat ząbkowicki, gmina Ząbkowice Śląskie
(nazwa niemiecka: Schräbsdorf, Kreis Frankenstein)
Początki miejscowości sięgają przynajmniej pierwszej połowy XIII w. W 1239 roku książę wrocławski Henryk Pobożny podarował Bobolice zakonowi cystersów z Henrykowa. W 1345 r. folwark w Bobolicach należał do rodziny Reichenbachów. W 1393 r. od Hansa i Zygmunta von Pogrell miejscowość kupił Hans Domanze. Następnym właścicielem majątku był spokrewniony z nim Reintsch Domanze wymieniony w dokumencie z 1406 r. W 1439 r. wdowa po Reintschu przekazała posiadłość trzem synom: Heinzowi, Hansowi juniorowi i Dirskowi. W 1498 r. Bobolice należały do Heinricha Domanze. Kolejni przedstawiciele tej rodziny pojawiali się w źródłach z XVI w.: Jan i Wacław (1503 r.), Jerzy (1552r.), Adam (1567r.). Ostatnim właścicielem Bobolic z rodu Domanze był Joachim, zmarły w 1590 r. we Wrocławiu. Następnie wioska należała do Wolframa von Rothkirch. Na początku XVII w. dobra znalazły się w rękach Jan von Mettich (ur.1576r., zm.1621r.), syna Kaspra von Mettich z Borzygnie. Jan (Hans) von Mettich pełnił funkcję starosty Ziębic, należał do rady cesarskiej, był również właścicielem Wierzbia koło Niemodlina. Z małżeństwa z Anną Marią von Zedlitz pozostawił dwóch synów: Karola i Jana Mikołaja. Jan von Mettich wzniósł istniejący do dziś dwór. Linia rodu z Bobolic wygasła ze śmiercią Jana Mikołaja w 1625 roku.
W 1651 r. wdowa po Albrechcie Wekarcie von Kapl, Barbara Trzemeszka wraz z synami Karolem Gustawem i Franciszkiem Albrechtem przeniosła się na Dolny Śląsk. Franciszek Albrecht wraz z matką posiadał między innymi Bobolice. Pod koniec XVII w. Karol Gustaw von Kapl sprzedał rodzinne dobra. W 1688r. Bobolice należały do Anny Karoliny von Zierotin. Następnie nabył je hrabia Filip Franciszek von Gallas (ur.1665r.), członek rady biskupów wrocławskich i starosta księstwa nyskiego. Ostatni przedstawiciel rodzinny von Gallas, Filip Józef zmarł w 1757r. Bobolice zostały jednak już wcześniej sprzedane Marii Cecylii von Götz z domu von Lichtenstein, od której odkupił je Franciszek Weikart von Hoffmann, członek rady cesarskiej i starosta księstwa brzeskiego. Pozostawił on syna, Franciszka Ksawerego Ludwika, który zmarł w 1730 r. jako ostatni męski przedstawiciel rodu von Hoffmann. Następnie Bobolice należały do rodziny von Vogt-Westerbach: barona Franciszka Zygmunta i jego syna Jana Franciszka. Antonina Teresa, córka Jana Franciszka von Vogt-Westerbach rodzinną posiadłość wniosła w wianie baronowi Janowi Józefowi von Saurma z Gniechowic (zm.1814r.). Z małżeństwa tego na świat przyszła córka Józefa (zm.1859r.), która w 1799r. wyszła za mąż za Jana Karola von Schimonsky. W 1820 r. Hans Karol von Strachwitz ze Stoszowic ożenił się z Luizą Marią von Schimonsky, córką Jana Karola i Józefy. W 1859 r. dobra w Bobolicach odziedziczył Ludwik von Strachwitz (zm.1888r.), syn Hansa Karola i Luizy Marii. Bobolice w posiadaniu rodziny von Strachwitz pozostały do 1945 roku. Strachwitzowie przed 1894r. z majątków w okolicy Ząbkowic Śląskich utworzyli majorat, którego pierwszym właścicielem został Fryderyk von Strachwitz, syn Ludwika. Jako właściciel majoratu liczącego 1050 ha dr prawa hrabia Fryderyk von Strachwitz wymieniony był w książkach adresowych z lat 1894-1921. W 1930 r. dobra pomniejszone do 970ha należały już do jego syna Ludwika Adama von Strachwitz, który pozostał ich właścicielem do 1945roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej posiadłość została znacjonalizowana. W dawnym folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W pałacu Strachwitzów funkcjonowały biura PGR-u. W latach 1961-1978 zabytek był remontowany. Obecnie pałac można zobaczyć tylko z zewnątrz. Budynek wykorzystywany jest jako siedziba prywatnej firmy, punkt biblioteczny oraz oddział przedszkola ze Szklar.
Pałac
Renesansowy dwór w Bobolicach został wzniesiony przez Hansa von Mettich około 1615 roku. Rezydencję przebudowano w stylu barokowym w latach 1696-1697 za rządów hrabiego Filipa Franciszka von Gallasa. Kolejnej przebudowy pałacu dokonał w 1888 roku Ludwik von Strachwitz. Budynek murowany, potynkowany, składa się z czterech prostokątnych skrzydeł, rozłożonych wokół niewielkiego wewnętrznego dziedzińca. Skrzydła dwukondygnacyjne, z trzykondygnacyjnymi ryzalitami pozornymi, nakryte dachami dwuspadowymi z powiekami i szczytami o wolutowych spływach. Nad skrzydłem wschodnim kwadratowa wieża zwieńczona baniastym hełmem. Elewacje artykułowane boniowanymi lizenami, z oknami w prostokątnych obramowaniach. Układ wnętrz jednotraktowy, z zamurowanymi krużgankami od strony dziedzińca. W przyziemiu skrzydła północnego i zachodniego przesklepione przejazdy z kartuszami herbowymi rodzin von Strachwitz oraz von Vogt i von Saurma. W pobliżu pałacu resztki parku krajobrazowego z początku XIX wieku.
Zabytki w Bobolicach
Do rejestru zabytków w Bobolicach wpisano kościół parafialny p.w. Matki Boskiej (1.09.1960r., nr rej.: 721) oraz zespół zamkowy - pałac w Bobolicach został wpisano do rejestru jako zamek (8.10.1966r., nr rej.: 1830), park (8.11.1980r., nr rej.: 756/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do miejscowości jest praktycznie niemożliwy. W Bobolicach zatrzymują się bardzo rzadko kursujące autobusy PKS z Ząbkowic Śląskich i Strzelina. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w stronę Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK395 w kierunku Ziębic. W miejscowości Wąwolnica z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą przez Dankowice, Nieszkowice, Skoroszowice i Targowicę do Bobolic. Odległość: w jedną stronę około 175 km. W pobliżu pałacu nie ma problemu z zaparkowaniem samochodu.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Złoty Stok
(nazwa niemiecka: Plottnitz, Kreis Frankenstein)
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1323r. Majątki w Błotnicy wchodził w skład dóbr zakonu cystersów z Kamieńca Ząbkowickiego. Po kasacie zakonu w 1810r. wraz z resztą posiadłości przeszły na własność pruskiego skarbu państwa, a następnie trafiły w ręce króla Niderlandów Wilhelma I. Dobra Kamieniec Ząbkowicki obejmujące Błotnicę odziedziczyła jego córka Marianna Orańska (ur.1810, zm.1883r.), małżonka księcia Friedricha Heinricha Albrechta von Hohenzollern (ur.1809r., zm.1872r.). W posiadaniu rodziny von Hohenzollernów majątki w Błotnicy pozostały do końca lat dwudziestych XX wieku, kiedy to wykupiło je państwo niemieckie. Dobra w Błotnicy w 1886r. liczyły 1035ha, w tym 345ha pól uprawnych, 126ha łąk, 17ha pastwisk, 518ha lasów, 29ha gospodarstwa. W następnych latach wydzielono z posiadłości obszary leśne, co znacznie zmniejszyło jej powierzchnię. W 1894r. wynosiła ona tylko 245ha, w tym 189,5ha pól uprawnych, 45ha łąk, 10,5ha ogrodu, pastwisk, dróg i podwórzy gospodarczych. Dobra w Błotnicy przeważnie oddawane były w dzierżawę. Dzierżawcami majątku Błotnica byli między innymi: Otto von Stein (1872r.), Juliusz Nitsche (1876r.), Erhard Müller (1886r.), Paul Otto z Błotnicy Dolnej (in Nieder-Plottnitz, 1902 i 1909r.), kapitan Josef Fuhrmann (Hauptmann.d.R. in Nieder-Plottnitz, 1912 i 1921r.). W 1926r. posiadłością zarządzał Oberamtmann Klöpper z Kamieńca Ząbkowickiego. W tym czasie jej powierzchnia wynosiła 128,3ha, z tego 91,8ha pól uprawnych, 18ha łąk, 10,8ha pastwisk, 7,7ha parku, ogrodu i gospodarstwa. Po wykupieniu majątku przez niemiecki skarb państwa w 1930r. dzierżawił go Friedrich Husenett z Berlina. W kolejnych latach dobra zostały rozparcelowane i sprzedane. W 1937r. właścicielem pozostałej po nich posiadłości Erbhof Nieder Plottnitz był rolnik Otto Bleul. Jego gospodarstwo liczyło tylko 65ha, 47,5ha pól uprawnych, 4,5ha łąk, 10ha pastwisk, 1,5ha ogrodu, 1,5ha dróg i podwórzy gospodarczych.
Po drugiej wojnie światowej majątek w Błotnicy przejęło państwo polskie. W latach pięćdziesiątych XX wieku dawny folwark wykorzystywało zapewne Rolnicze Zrzeszenie Spółdzielcze im. Karola Świerczewskiego. Obecnie zabudowania są własnością prywatnej firmy Agro-Inter. Teren wokół ogrodzony, budynki można zobaczyć tylko z drogi prowadzącej do Kozielna.
Dwór
Na temat dworu w Błotnicy posiadamy bardzo mało informacji. Budynek nie był wzmiankowany w opisie miejscowości pochodzącym z 1845r. Prawdopodobnie został wzniesiony w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia, a być może dopiero w pierwszych latach XX wieku. Skromny dwór pełnił funkcję siedziby dzierżawców majątku. Zapewne mieszkał w nim dzierżawca Paul Otto, przy którego nazwisku pojawia się informacja „in Nieder-Plottnitz”. W książce adresowej z 1902r. po raz pierwszy wzmiankowano ogród przy majątku w Błotnicy. A w 1921r. poza ogrodem wymieniony został również park. Świadczy to o wzroście znaczenia siedziby dzierżawców w Błotnicy.
Dwór w Błotnicy to budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy z piętrowymi ryzalitami i zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym. Fasada (elewacja zachodnia) pięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem umieszczonym w jednoosiowym, piętrowym ryzalicie, zwieńczonym trójkątnym szczytem. Na osi krótszych elewacji dwukondygnacyjne ryzality pozorne. Elewacje budynku o skromnej dekoracji, zachowały gzymsy między kondygnacjami i proste obramowania otworów okiennych. Dwór jest fasadą skierowany na dziedziniec folwarczny, który otaczają zabudowania gospodarcze i mieszkalne.
Zabytki w Błotnicy
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Błotnicy.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Błotnicy nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 przez Nysę w stronę Kłodzka. Z tej trasy należy zjechać w prawo do Paczkowa. Następnie z miasta najlepiej wyjechać ul. Pocztową prowadzącą do Kozielna, skąd lokalną drogą można dotrzeć do Błotnicy. Dawny folwark znajduje się na początku miejscowości, na prawo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160km. Samochód można zaparkować w pobliżu wjazdu na teren przedsiębiorstwa Agro-Inter.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2012 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Ziębice
(nazwa niemiecka: Bernsdorf, Kreis Münsterberg, następnie od 1932 r. Kreis Frankenstein)
Początki miejscowości sięgają pierwszej połowy XIV w. Od 1396 do 1810 r. Biernacice należały do zakonu cystersów z Henrykowa. W herbarzu szlachty śląskiej Romana Sękowskiego można znaleźć informację, że w XVII w. Jan Jerzy, syn Pawła von Gaba und Ribian, nabył majątki Osiny Małe i Biernacice koło Ząbkowic Śląskich. Być może część wioski została przez cystersów sprzedana. Ziębicka linia rodziny von Gaba wygasła w 1795 r., wraz ze śmiercią Wacława Fryderyka Rudolfa (ur.1715r.). Dwa lata po sekularyzacji majątków klasztornych przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, w 1812 r. miejscowość nabyła Fryderyka Luiza Wilhelmina von Hohenzollern, żona księcia Wilhelma orańskiego, późniejszego króla Niderlandów. Majątek w Biernacicach wchodził w skład należących do Wilhelma orańskiego dóbr henrykowskich (Gesamtherrschaft Heinrichau). Następnie posiadłość odziedziczyła ich córka księżniczka Zofia orańska. W 1842 r. Zofia orańska (ur.1824, zm.1897r.) wyszła za mąż za Karola Aleksandra, wielkiego księcia Sachsen-Weimar-Eisenach. W ten sposób majątek w Biernacicach znalazł się w rękach dynastii Wettinów. Kolejnym właścicielem posiadłości był wielki książę Wilhelm Ernest (zm.1923r.). Następnie dobra należały do jego dzieci: Zofii (ur.1911, zm.1988r.), Karola Augusta (ur.1912r., zm. 1988r.), Bernarda (ur.1917, zm. 1986r.) i Jerzego Wilhelma (ur.1920r.). W latach trzydziestych XX w. część posiadłości została wykupiona przez Śląską Spółkę Ziemską i rozparcelowana. Po drugiej wojnie światowej majątek rodziny książęcej został znacjonalizowany. W folwarku w Biernacicach urządzono Stację Hodowli Roślin.
Pałac
W rejestrze zabytków sztuki jako datę budowy pałacu w Biernacicach podano 1890 r. W tym czasie majątek w miejscowości należał do rodziny książąt Sachsen-Weimar-Eisenach. Wobec braku materiałów źródłowych trudno stwierdzić jakie funkcje pełnił budynek w Biernacicach. Być może mieszkał w nim zarządca majątku, lub była to rezydencja jednego z członków rodziny książęcej. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, z trzykondygnacjowym ryzalitem zwieńczonym szczytem schodkowym i kwadratową wieżą, nakryty dachami dwuspadowymi. Przyziemie boniowane, okna w opaskach uszatych, z prostokątnymi i trójkątnymi nadokiennikami. Do pałacu przylega zdewastowany park krajobrazowy z II połowy XIX w. Pałac można zobaczyć tylko z zewnątrz. Budynek jest zabezpieczony przed wejściem do środka, prawdopodobnie stanowi własność prywatną.
Zabytki w Biernacice
Do rejestru zabytków w Biernacicach wpisano: kościół parafialny p.w. św. Donata (8.10.1966r., nr rej.: 1829) i pałacyk, nr 51 (10.01.1995r., nr rej.: 1419/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do miejscowości jest praktycznie niemożliwy. W Biernacicach zatrzymują się bardzo rzadko kursujące autobusy PKS z Paczkowa i Strzelina. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w stronę Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 do Ziębic. Z Ziębic należy wyjechać DK395 – ul. Paczkowską, prowadzącą prosto do Biernacic. Odległość: w jedną stronę około 170 km. W pobliżu pałacu nie ma dobrego miejsca do zaparkowania samochodu. Pojazd trzeba zostawić na poboczu drogi.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2011 r.
Powiat ząbkowicki, gmina Bardo
(nazwa niemiecka: Giersdorf, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają przełomu XIII i XIV wieku, a pierwsza wzmianka na jej temat pochodzi z 1334r. Pod koniec XVI wieku majątek w Opolnicy należał do rodziny von Burghaus ze Stolca. Na przełomie szesnastego i siedemnastego stulecia właścicielem wioski był Jan junior von Behm. W drugiej połowie XVII wieku Opolnica wróciła w ręce rodu von Burghaus. Właścicielem miejscowości był Mikołaj Konrad von Burghaus (ur.1659r., zm.1697r.), a następnie jego syn Mikołaj Józef Sylwiusz (ur.1684r., zm.1736r.) i wnuk Mikołaj Wilhelm (ur.1722r.). W 1729r. zadłużone majątki rodziny von Burghaus - w tym Opolnicę - wykupił hrabia von Churschwand. Po śmierci hrabiego Johanna Heinricha Josepha von Churswanda w 1771r. dobra w spadku otrzymała wdowa po nim Maria Anna Theresia Franciska de Paula Magdalena Stanislawa z domu von Nimptsch (ur.1749r., zm.1830r.). Za sprawą małżeństwa Marii Anny z hrabią Friedrichem Wilhelmem Ludwigiem Heinrichem (ur.1743r., zm.1803r.) posiadłości przeszły w ręce rodziny von Schlabrendorff. W pierwszej połowie XIX wieku właścicielem dóbr w Opolnicy był hrabia Constantin Carl Anton von Schlabrendorff (ur.1782r., zm.1853r.), syn Friedricha Wilhelma i Marii Anny. W 1845r. w miejscowości znajdował się dwór i dwa folwarki. Następnie majątki odziedziczyli synowie Constantina Carla: Constantin Carl Bernhard Anton Johann Nepomuk (ur.1812r., zm.1858r.) i Stanislaus Edmund (ur.1815r., zm.1859r.). Po śmierci obydwu braci wszystkie włości otrzymały w spadku córki Constantina Carla Bernharda. W wyniku porozumienia rodzinnego Opolnica przypadła Annie Marii (ur.1852r., zm.1919r.). Anna Maria von Schlabrendorff została żoną Franza de Paula Severina Wenzla Philippa Benitiusa hrabiego Deym von Spite (ur.1838r., zm.1903r.). W 1886r. majątek w Opolnicy liczył 906ha, w tym 90ha pól uprawnych, 19ha łąk, 7ha pastwisk, 775ha lasów, 15ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Posiadłość była częścią wolnego mniejszego państwa stanowego Ząbkowice Śląskie-Ziębice (Freien Minderstandesherrschaft Münsterberg-Frankenstein). W 1919r. majątek w Opolnicy odziedziczyły dzieci Franza de Paula i Anny Marii. Przed 1926r. sprzedały go hrabiemu Rzeszy Ferdinandowi von Merveldt, w imieniu którego folwarkiem zarządzał administrator Engelbert Titze. Hrabia Ferdinand von Merveldt był właścicielem dóbr do 1935r. Następnie majątek należał do hrabiego Rzeszy Otto von Schwerina. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. Folwark z dworem należał następnie do Kółka Rolniczego i Wydziału Rolnictwa Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Ziębicach. W latach siedemdziesiątych XX wieku budynek rozebrano. Obecnie teren na którym się znajdował jest własnością prywatną.
Więcej szczęścia miał zameczek myśliwski na Tunelowej Górze. Budynek po 1945r. przekazano siostrom zakonnym, które prowadziły w nim prewentorium przeciwgruźlicze. Z czasem obiekt przejął Wydział Oświaty w Ząbkowicach Śląskich. Po zamknięciu prewentorium w 1958r. rozpoczęto generalny remont budynku, zakończony w 1971r. W wyremontowanym gmachu urządzono Dom Pomocy Społecznej „Zameczek”. Obecnie w zamku myśliwskim w dalszym ciągu funkcjonuje dom pomocy społecznej. W związku z tym zwiedzanie budynku nie jest możliwe.
Dwór i zamek myśliwski
Dwór w Opolnicy znajdował się w lewobrzeżnej części miejscowości. Renesansowa rezydencja rodziny von Burghaus pochodziła z XVI wieku. Dwór przebudowano w XIX wieku. Budynek został uszkodzony w 1945r. Zameczek myśliwski został wzniesiony w połowie XIX w. na tzw. Tunelowej Górze, na terenie majątku Brandvorwerk, na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej. Obiekt przebudowano w 1884r. Obecnie zameczek myśliwski jest częścią domu pomocy społecznej. Teren wokół ogrodzony, budynek można zobaczyć z zewnątrz z większej odległości. Park otaczający budynek w znacznym stopniu utrudnia wykonanie fotografii zabytku.
Zabytki w Opolnicy
Do rejestru zabytków w Opolnicy wpisano zespół zameczku myśliwskiego (30.12.1991r., nr rej.: 1361/WŁ): zameczek, dwie oficyny.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Opolnicy nie jest możliwy. W sąsiadującym z Opolnicą Bardzie znajduje się jednak stacja kolejowa, dzięki której do miejscowości można dotrzeć pociągiem z Kłodzka i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Do stolicy Dolnego Śląska można dojechać między innymi pociągiem z Gliwic, Opola i Poznania. Do zameczku myśliwskiego w Opolnicy należy skierować się ze stacji kolejowej w Bardzie w lewo i iść wzdłuż drogi krajowej nr 8 w stronę Kłodzka. Zabytek położony jest na prawo od tej trasy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 w stronę Kłodzka. Z trasy tej najlepiej zjechać do Paczkowa i kontynuować jazdę DK382 prowadzącą do Kamieńca Ząbkowickiego. Z Kamieńca do Barda prowadzi lokalna droga przez Suszkę i Przyłęk. W Bardzie należy skręcić w lewo w DK8 w stronę Kłodzka. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 180km. Na miejscu nie ma dobrego parkingu, samochód trzeba zostawić na poboczu jednej z bocznych uliczek odchodzących od DK8. Kiedyś obydwie części Opolnicy łączył most. Obecnie by dojechać do części miejscowości, w której znajdował się zniszczony dwór trzeba na drugi brzeg Nysy Kłodzkiej przejechać po moście w Bardzie, a następnie opuścić miasto ulicą Noworudzką.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
