Powiat strzelecki

Powiat strzelecki, gmina Leśnica

(nazwa niemiecka: Lenkau, w latach 1936-1945 Wolfswiesen, Kreis Cosel)

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1295r. Mikołaj Latschina (Laczyna), dziedziczny wójt Koźla, znany z dokumentów z lat 1442-1455, w 1455r. sprzedał N. Strolowi (Strzelowi) z Czechlau majątki Rokicie i Łąki Kozielskie. Niedługo później dobra te przejęła rodzina Lassota. W dokumencie z 1479r. jako właściciel Rokicia wymieniony został Jan Lasota.

Samuel Lassota, syn Mikołaja z Rokicia, odziedziczył po ojcu Łąki Kozielskie. W 1539r. właścicielem tej miejscowości był Jan Lassota (zm. po 1562r.), być może syn Samuela. Następnie Łąki Kozielskie weszły w skład dóbr zamkowych w Koźlu. W 1558r. cesarz Ferdynand I Habsburg oddał w zastaw państwo kozielskie Ottonowi von Zedlitz. Pięć lat później dobra nabył Johann von Oppersdorff. Od 1617r. miasto Koźle i okoliczne wioski należały do Andrzeja Kochcickiego. W czasie wojny trzydziestoletniej Kochcicki opowiedział się przeciwko cesarzowi i po klęsce protestantów pod Białą Górą w 1620r. jego dobra zostały skonfiskowane. W 1735r. Ferdynand Adolf von Plettenberg (ur.1690r., zm.1737r.) kupił państwo Koźle, w skład którego wchodził między innymi majątek Kobylice. Następnie państwo kozielskie odziedziczył jego syn Franciszek Serafin Józef Maria (ur.1714r., zm.1779r.). W latach 1766-1771 właścicielem Koźla był Klemens August von Plettenberg (ur.1742r., zm.1771r.), syn Franciszka Serafina. Ostatnim właścicielem państwa kozielskiego (do 1800r.) z rodu von Plettenberg był Maksymilian Fryderyk (ur.1771r., zm.1813r.), syn Klemensa Augusta. Po Plettenbergach właścicielami majątku w Łąkach Kozielskich była rodzina von Stwolinski. Następnie dobra należały do rodu von Bock, Josefa Jockischa, Franza Oppitza (1873r.), Arthura von Schimonsky ze Steblowa (1886r.) i Josefa Larischa (1894r.). Przed 1905r. posiadłość o powierzchni 222ha została włączona w skład domeny królewskiej. W 1905 i 1912r. jako ich dzierżawca wymieniony był Rudolf Mülter. W 1921r. majątek w dalszym ciągu liczący 222ha dzierżawiła Pani Mülter z domu Strehl. Około 1930r. dobra zostały rozparcelowane. Dawny dwór w Łąkach Kozielskich jest wykorzystywany jako budynek mieszkalny. Teren wokół ogrodzony, obiekt można zobaczyć tylko z zewnątrz. W pobliżu zachowane resztki parku krajobrazowego i budynków folwarcznych.

Dwór

Dwór w Łąkach Kozielskich został zbudowany zapewne w pierwszej połowie XIX w. przez rodzinę Stwolinskich. W czasach późniejszych rezydencja została powiększona o dodatkowe skrzydło. Budynek wielokrotnie przebudowywany, utracił cechy stylowe. Dwór murowany z cegły, wzniesiony na rzucie zbliżonym do litery „L”, potynkowany, jedno- i dwukondygnacyjny, nakryty dachami dwu- i czterospadowymi. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym filarowym portykiem poprzedzającym główne wejście do budynku.

Zabytki w Łąkach Kozielskich

Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden z budynków w Łąkach Kozielskich. Dwór w znacznym stopniu przebudowany, utracił cechy stylowe.

Informacje praktyczne i dojazd

Niestety nie udało mi się znaleźć możliwości dojazdu komunikacją publiczną. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Pławniowice, następnie DK40 do Kędzierzyna-Koźla Sławięcic. Ze Sławięcic najlepiej wyjechać ul. Szpaków prowadzącą do Cisowej, skąd ul. Fredry można dotrzeć od Łąk Kozielskich. Dwór w Łąkach znajduje się na prawo od głównej drogi. Odległość: w jedną stronę około 45 km. Samochód trzeba pozostawić na poboczu ulicy Dworskiej.

Damian Dąbrowski,

Sierpień 2011 r.

Powiat strzelecki, gmina Strzelce Opolskie

(nazwa niemiecka: Gross Kalinow, w latach 1936-1945 Blütenau, Kreis Gross Strehlitz)

Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1393r.

Rys historyczny i stan obecny:

Kalinów był siedzibą rodową rodziny Kalinowski von Kalinow. W 1393r. świadkiem sprzedaży Rogowa Opolskiego był Gayke z Kalinowa, sędzia ziemski księstwa strzeleckiego. Przed 1452r. Henryk Kalinowski zakupił jeden z działów w Dobrodzieniu i założył nową linię rodu. W połowie XV w. Kalinowscy utracili Kalinów, który przeszedł w ręce Zwoyskich. W dokumentach z lat 1454-1472 występuje Mikołaj Zwojsky „von Grossem Calinaw”. W źródłach z lat 1463-1478r. pojawia się również Jan Zwojski, dziekan brzeski, brat Mikołaja i stryj Mikołaja juniora. W 1484r. Marusza von Bestwin była żoną Mikołaja Zwoiskiego (Woyski) juniora z Kalinowa koło Strzelec Opolskich. Na początku XVI w. miejscowość powróciła do Kalinowskich. W 1502r. właścicielem Kalinowa był bowiem Franciszek Kalinowski. Prawdopodobnie w XVI w. wioska była podzielona na kilka działów. Jeden z nich pozostał w rękach Kalinowskich, o czym świadczy informacja, że Walentyn von Larisch (zm.1571r.), właściciel Grabiny i Rybniczek, żonaty był z Magdaleną Kalinowską z Kalinowa koło Strzelec Opolskich. Inny majątek posiadała rodzina Buchtów. W 1563r. Joachim Buchta sprzedał Marcinowi Dzierżanowskiemu Wysoką, Kadłubiec, Kalinów i Kadłub koło Strzelec Opolskich. Wreszcie kolejna posiadłość była własnością rodu Strzelów – Chmelików. W 1560r. zmarł Mikołaj Strzela właściciel Kalinowa, który odziedziczył jego syn Jan (zm. 1594r.). Następnie wioska należała wspólnie do dwóch synów Jana: Jana juniora i Kaspra. W 1596r. majątek odkupił od nich ich stryj Piotr Strzela z Szymiszowa (zm.1600r.). Z małżeństwa z Zuzanną, córką Jerzego Zyrowskiego z Żyrowej i Kotulina, pozostawił on tylko córkę Ludmiłę. Ludmiła wyszła za mąż za N. Krzydlowskiego i wniosła mu w wianie wszystkie rodzinne posiadłości. Kolejnymi znanymi właścicielami Kalinowa byli Bohdanowscy używający nazwiska von Badewitz, m.in. Karola von Badewitz wzmiankowany w 1718r. W 1799r. w Kalinowie zmarła Zofia z domu von Larisch, wdowa po N. von Badewitz. W XIX w. majątek w wiosce należał już do Emanuela Karola Magnusa Schimonski von Schimonie (ur.1773r., zm.1850r.), posiadającego również Rozwadzę i Kadłubiec koło Strzelec Opolskich. Od 1797r. jego małżonką była Franciszka Maria Dorota Leopoldyna Felicyta von Biedau. Po śmierci Emanuela Schimonski von Schimonie otrzymała ona w spadku dobra w Kalinowie. W 1845r. właścicielem posiadłości był Franz von Zawadzky, a następnie Pani Babette von Zawadzky, która w latach 1850-1852 przebudowała dwór w Kalinowie. W latach 1886-1905 majątek należał do rotmistrza Fedora von Zawadzky. W 1886r. dobra liczyły 800ha, w tym 610ha pól uprawnych, 13ha łąk, 159ha lasów oraz 18ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1909r. posiadłość w Kalinowie (812ha) nabył hrabia Karl von Brühl-Renard (ur.1853r., zm.1923r.). Odtąd wchodziła ona w skład dóbr Strzelce Wielkie (fideikommissherrschaft Gross Strehlitz) liczących łącznie 6561ha. Hrabia Karl von Brühl-Renard nie posiadał potomstwa i po jego śmierci w 1923r. fideikomis odziedziczył hrabia Georg von Schliffen-Renard. W 1932r. przekazał on posiadane majątki swojemu siostrzeńcowi, majorowi hrabiemu Wolfgangowi zu Castell-Castell. W 1937r. dobra Strzelce Wielkie (Herrschaft Gross Strehlitz) liczyły w sumie 4600ha, w tym Kalinów 803ha (610ha pól uprawnych i łąk, 2ha pastwisk, 168ha lasów, 12ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych). W 1940r. zmarł hrabia Wolfgang i dobra strzeleckie odziedziczył jego syn, Prosper zu Castell-Castell. Pozostał ich właścicielem do końca drugiej wojny światowej. Następnie majątki zostały znacjonalizowane.

Pałac

Na temat rezydencji w Kalinowie zachowało się bardzo mało informacji. Trudno określić nawet w przybliżeniu kiedy wzniesiono dwór w miejscowości. W latach 1850-1852 dwór rozbudowano i określano odtąd mianem pałacu. Rezydencja w Kalinowie została uszkodzona w czasie trzeciego powstania śląskiego. Ostatecznie budynek został zniszczony w końcowej fazie drugiej wojny światowej, bądź po 1945 roku. Obecnie z majątku w miejscowości pozostał tylko folwark. Wśród zabudowań folwarcznych warto zwrócić uwagę na pochodzący z połowy XIX w. spichlerz i niewielki budynek z datą 1916r., być może pełniący funkcję siedziby zarządcy majątku. Do folwarku przylegają budynki mieszkalne wzniesione dla jego pracowników. Część zabudowań jest użytkowana, inne opuszczone powoli popadają w ruinę.

Niewielka ilość zachowanych fotografii pałacu w Kalinowie uniemożliwia dokładne przedstawienie wyglądu budynku. Rezydencja prawdopodobnie składała się z dwóch dwukondygnacyjnych skrzydeł, nakrytych dachami czterospadowymi z powiekami.

Zabytki w Kalinowie

Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Kalinowie.

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do Kalinowa zapewniają liczne autobusy PKS kursujące między innymi z Krapkowic i Strzelec Opolskich. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki lepiej wybrać dojazd przez Strzelce Opolskie. Do miasta można dotrzeć pociągiem, np. z Gliwic lub Opola. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Nogawczyce, następnie DK88 do Strzelec Opolskich. Z miasta najlepiej wyjechać DK409 w stronę Gogolina, prowadzącą przez Kalinów. W miejscowości trzeba z tej trasy skręcić w lewo. Dawny folwark znajduje się na prawo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 55km. Samochód można zostawić przy zabudowaniach gospodarczych.

Damian Dąbrowski,

Luty 2012 r.

Powiat strzelecki, gmina Strzelce Opolskie

(nazwa niemiecka: Kadlub, w latach 1936-45 Starenheim, Kreis Gross Strehlitz)

Rys historyczny i stan obecny:

Pierwsza znana wzmianka na temat Kadłuba pochodzi z 1429 r., kiedy to Gniczko von Gorzkow sprzedał wioskę Mitzko von Gaschowitzowi. W drugiej połowie XVI w. Kadłub należał do rodziny Dzierżanowskich, a następnie do Jana Bessa. W 1609 r. wieś kupił Christoph Broskowski von Broskaw. Kolejni znani właściciele to Franz Christoph Hyserle von Chod i od 1665 r. hrabia Gustaw von Colonna. Od pierwszej połowy XVIII w. do 1811 r. majątek należy do rodu von Tenczin, później krótko w latach 1815-30 do hrabiego Jana Arz von Wassek i od 1830 do 1945 r. do rodziny von Strachwitz.

Na temat dworu w Kadłubie bardzo trudno znaleźć jakiekolwiek informacje. W opisie miejscowości z 1845 r. wspomniany jest zamek myśliwski. Być może dwór stanął w jego miejscu, w drugiej połowie XIX w. Obecnie jest to budynek pozbawiony wszelkich cech stylowych, murowany z cegły, otynkowany, zbudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z piętrem w mansardzie. Dach mansardowy z naczółkami, kryty dachówką. Fasada pierwotnie pięcioosiowa, obecnie przekształcona, z licznymi oknami o różnych kształtach, poprzedzona niewielkim gankiem umieszczonym asymetrycznie. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. W piwnicach przetrwały sklepienia kolebkowe i kolebkowe z lunetami. Dawny dwór połączono ze współczesnymi budynkami. Zniknęły za to dwa czworaki flankujące wjazd na dziedziniec przed dworem, istniejące jeszcze w latach 60-tych XX wieku. Obecnie w dworze znajduje się Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi. Budynek można zobaczyć tylko z zewnątrz.

Informacje praktyczne i dojazd:

Do Kadłuba można dosyć łatwo dojechać komunikacją publiczną. W pierwszej kolejności należy dotrzeć do Strzelec Opolskich – najlepiej pociągiem z Gliwic – skąd do Kadłuba dojeżdżają autobusy PKS. Samochodem z Gliwic proponuję jechać autostradą A4 do węzła Nogawczyce, następnie DK 88 do Strzelec Opolskich, z których należy wyjechać ul. 1-go Maja. Dalej gminne drogi prowadzą przez Rozmierkę i Grodzisko do Kadłuba. Adres: Dom Pomocy Społecznej, ul. Zamkowa 5. Odległość: w jedną stronę nieco ponad 50 km. Samochód można zostawić na parkingu przed ogrodzeniem Domu Pomocy Społecznej.

Damian Dąbrowski,

Październik 2009 r.